Mojżesz Michała Anioła

Czytając pożyczoną od Sangalla Biblię natrafił na postać, która choć całkowicie odmienna od Dawida, stanowiła także szczyt ludzkich osiągnięć i wzór do naśladowania; Mojżesz reprezentujący wiek dojrzały, tak jak Dawid reprezentował młodość człowieka. Mojżesz, przywódca ludu, prawodawca, który wprowadził porządek w miejsce anarchii-a jednak sam był niedoskonały, ulegał gniewowi i słabościom. Oto Lorenzowski [chodzi o Lorenzo de Medici] półczłowiek, półbóg, który odniósł tryumf nad ludzkością, ustalił na całe stulecia pojęcie jedynego Boga, pomógł stworzyć cywilizację. Był pełen miłości, nie święty, ale pełen miłości. *

Michał Anioł otrzymując zlecenie stworzenia grobowca Juliusza II długo poszukiwał pomysłu na dzieło, które byłoby nie tylko godnym miejscem spoczynku Papieża, ale i reprezentatywnym dziełem mistrza. Pierwotnym zamysłem artysty było stworzenie grobowca o rozmiarach tak ogromnych, że należało poszukać (stworzyć) dlań godną oprawę. Dostępny z czterech stron grobowiec miał być długi na dwanaście metrów, głęboki na osiem i wysoki na dziesięć. Ilość figur, aniołów, cherubinów, putt i girland, jakie miały do ozdabiać była imponująca i wydawało się, iż przekraczała możliwości jednego człowieka. Mimo tak monstrualnego rozmiaru pracy, jaki miał czekać Michała Anioła, znając jego tytaniczną wręcz pracowitość można przypuszczać z dużą dozą prawdopodobieństwa, że grobowiec – mauzoleum powstałby w zamierzonym kształcie. Jednak porywczy charakter zarówno twórcy, jak i jego zleceniodawcy, zawirowania historyczne, śmierć zleceniodawcy i wreszcie procesy ze spadkobiercami spowodowały, że ciągnące się ponad czterdzieści lat prace zaowocowały o wiele skromniejszym dziełem, które dziś zamiast w Bazylice Św. Piotra w Watykanie znajduje się w Bazylice Św. Piotra w Okowach.

Postać Mojżesza nie wzbudza dziś takiego zainteresowania i dyskusji, jak postacie Jeńców, które miały ozdabiać grobowiec. Dwie z nich; Jeniec Zbuntowany i Jeniec Umierający znajdują się w paryskim Luwrze, zaś cztery inne postacie niewolników uwięzionych w kamieniu znajdują się we Florenckiej Galerii dell Accademia. Trzeba przyznać, że robią one niesamowite wrażenie.

Jednak chyba najbardziej rozpoznawalną postacią grobowca jest Mojżesz. I choć nie budzi on takiego entuzjazmu znawców sztuki, jak inne dzieła twórcy to ma w sobie jakiś magnes, który sprawia, że podczas każdej wizyty w Rzymie muszę odwiedzić tę niepozorną, a jakże bogatą świątynię. Poza pomnikiem nagrobnym w świątyni znajdują się łańcuchy (kajdany), którymi miał być skuty św. Piotr. Jednakże odnoszę wrażenie, że większość odwiedzających przyciąga tu nazwisko Michała Anioła i jego dzieło.
Mojżesz stanowi centralny punkt marmurowego pomnika. Masywna, dopracowana w szczegółach postać starodawnego proroka, opierająca rękę na Tablicy z Dziesięciorgiem Przykazań, z charakterystycznymi rogami na głowie budzi grozę zarówno rozmiarem, jak i wyrazem twarzy. Mojżesz uosabia siłę. Wystarczy spojrzeć na masywną budowę ciała, która przypomina postacie starożytnych bogów. Tyle, że jego siła promieniuje raczej od wewnątrz. Mojżesz uosabia mądrość, którą symbolizuje sędziwy wiek, a także sprawiedliwość, którą symbolizuje sędziowskie krzesło. Umieszczenie postaci we wnęce nieco niweczy jej pełną ekspresji wymowę. Jednak, kiedy stoję przed Mojżeszem ogarniają mnie uczucia będące połączeniem uczuć estetycznych z religijnymi. Nie umiem wyrazić tego dokładnie, ale czuję się trochę tak, jakbym stanęła przed człowiekiem surowym, sprawiedliwym, a jednocześnie pełnym miłości do ludzi. I choć to może głupie, ale wychodząc ze świątyni czuję się tak, jakbym dostąpiła rozgrzeszenia. I wydaje mi się, że rozumiem twórcę w jego zamiarze stworzenia pośrednika pomiędzy Niebem a ziemią, między Bogiem a człowiekiem.

Mojżesz trzymający kamienne tablice wysoki na dwa i pół metra, będzie mimo siedzącej postawy potężny. Jednak Michał Anioł dążył nie do tego, by podkreślić jego ogrom, ale raczej siłę wewnętrzną. ... Ognia jego duszy, bijącego z przepastnych głębin jego oczu, nie roznieca rozpacz, ani chęć karania. Gorzeje w nim postanowienie, że nie pozwoli, by jego lud zatracił samego siebie, że muszą przyjąć przykazania, które Bóg wyrył na tablicach i przetrwać. **

* str.204 Udręka i ekstaza I.Stone wyd. Czytelnik, rok 1990

**str. 224 tamże