Dostojewski Stanisław Cat Mackiewicz

Geneza; parę postów na temat Dostojewskiego w Galerii Kongo oraz wpis  u Jeżanny.

Jeśli mało się zna twórczość pisarza przeczytanie biografii może zachęcić do jej poznania, ale może też od niego odwieść. W moim przypadku znajomość była mizerna (przeczytana Zbrodnia i kara i obejrzane Biesy w Teatrze Stu). Po lekturze biografii Dostojewskiego jego powieści przesunęły się wysoko w górę na mojej liście książek do przeczytania. Aby nie być gołosłowną już powtórzyłam Zbrodnię i karę i jestem w trakcie słuchania Idioty.

Od pierwszych stron można się zorientować, że autor uważał Dostojewskiego za największego pisarza rosyjskiego, a jednocześnie od razu widać, iż nie będzie to zapis życia pomnikowej postaci. Naszkicowany portret przedstawia osobę szalenie złożoną; pełną wad, irytującą, ciężką we współżyciu (ponury, zgryźliwy, zaczepny, wywołujący awantury, nieznośny w towarzystwie, hazardzista przegrywający ostatnie pieniądze ciężarnej żony, biegający po całym mieście, aby sprzedać jej suknie, chustę i futerko, dumny, nie spłacający długów, zazdrosny o powodzenie kolegów po piórze, a to tylko część z jego rozlicznych przywar), a jednocześnie osobę niepozbawioną zalet (lojalny i uczciwy w sprawie Pietraszewicowców, uczciwy w sprawie wywiązania się ze zobowiązań pisarskich, odpowiedzialny w kwestii podjęcia się opieki nad osieroconą rodziną brata i spłaty jego długów, honorowy w sprawie spłaty własnego długu zwyczajowo uważanego za przedawniony w związku z kilkuletnią katorgą).
Mackiewicz przedstawia człowieka w kontekście rodziny, otoczenia oraz kobiet, z jakimi żył. Padają nazwiska rodziców, rodzeństwa, znajomych, literatów, kobiet. I nawet, jeśli chwilami to nagromadzenie nazwisk wydaje się zbędne, to już za chwilę okazuje się, iż bez ich znajomości ciężko byłoby zrozumieć dalsze wydarzenia, bądź też stawiane przez pisarza tezy na temat twórczości Dostojewskiego.
Mackiewicz odczytuje twórczość pisarza poprzez jego biografię. Jednym ze zdarzeń, które wywarły wpływ na całe życie i twórczość było postawienie pisarza przed plutonem egzekucyjnym. Skazany za udział w spisku pietraszewiczowców został w ostatniej chwili ułaskawiony i zesłany na katorgę.
A mimo to, iż polityce caratu zawdzięczał tę okrutną lekcję umierania na niby (Dostojewski wraz z kilkorgiem skazańców przez długi czas znajdował się w przeświadczeniu bliskiego końca, motyw ten pojawi się potem w np. Idiocie, gdzie tytułowy bohater opisze relacje osoby cudem ułaskawionej) to jak pisze Mackiewicz W swoich zeznaniach, obok różnych krytyk działalności rządu, Dostojewski twierdzi, że wszystko, co było w Rosji zrobione naprawdę dobrego, począwszy od reform Piotra Wielkiego, pochodziło zawsze z inicjatywy tronu. Dostojewski wypowiada swój pogląd o konieczności silnej, centralnej władzy w Rosji. [….] ...na świecie nie może być nic bardziej idiotycznego od pomysłu wprowadzenia do Rosji systemu republikańskiego.
Dostojewski został pokazany, jako człowiek pełen sprzeczności moralnych i tacy też są jego bohaterowie. Pisarz uważał, iż nie ma ludzi monolitów, ludzi jednoznacznych, bo w każdym "cnoty i podłości walczą zawsze wewnątrz człowieka i o panowanie nad tym człowiekiem". Dostojewski (podobnie, jak jemu współcześni) nie znosił ludzi jednoznacznych moralnie, bo nie rozumiał ich. Książę Myszkin –bohater Idioty będący wzorem człowieka doskonałego, acz dobry i ze wszech miar uczciwy, budzi mieszane uczucia, jakby był potwierdzeniem tezy, iż nie ma takich ludzi, a jeśli nawet są zaczynają budzić śmieszność i irytację.
Bohaterowie powieści Dostojewskiego są postaciami złożonymi, a jak pisze Mackiewicz, Dostojewski unika jednoznaczności nawet w opisie postaci; pisząc o skąpcu przedstawia go w chwili rozrzutności, pisząc o tchórzu pokazuje go w momencie szaleńczej odwagi.
Niezwykle istotną rolę przypisuje autor drugiej żonie pisarza, Ani. Właściwie gdyby nie Ania nie byłoby Dostojewskiego pisarza. Dopiero jej uległości, uporowi, wytrwałości i ogromnej miłości udało się wywiązać z terminów zleceń, wyrwać pisarza ze szponów hazardu, wyjść z długów, znaleźć wydawców jego powieści.
Wszystkie arcydzieła Dostojewskiego powstały dopiero od chwili znajomości z Anią. Dostojewski ma wtedy lat 45,jest uważany za drugo- lub trzeciorzędnego pisarza, jest chorym epileptykiem, byłym katorżnikiem, kandydatem do ponownego więzienia, tym razem za długi. Ania ma lat 19.Wszystko to albo prawie wszystko to, co Dostojewski przed znajomością z Anią napisał, miało w sobie ziarno rzeczy genialnych, ale skutkiem jego chorób, nędzy, nieszczęść i ustawicznego dręczenia go przez ludzi, z którymi się stykał, i kobiety, z którymi żył, te ziarna geniuszu nie mogły kiełkować. Gdyby nie Ania, nazwisko Dostojewski nie figurowałoby w ogóle w encyklopediach świata.  Kiedy czytałam rozdziały poświęcone Ani miałam wrażenie, że to ona jest idealnym człowiekiem, takim, jakich Dostojewski nie rozumiał; potrzebował jej, była mu niezbędna, a jednocześnie wykorzystywał i krzywdził. Nie pamiętam, czy Mackiewicz wysunął tę tezę, czy to mnie nasunęła się ona na myśl, kiedy czytałam Idiotę, iż jest  coś z Ani w Myszkinie. Bo i Ania budzi we mnie mieszane uczucia, z jednej strony fantastyczna kobieta, która ocaliła dla potomności wielkiego pisarza, pełna poświęcenia, kochająca bez granic, z drugiej strony, sprawia wrażenie maltretowanej żony, która tłumaczy swego oprawcę, bo choć może nie bił to jednak świadomie, czy też nieświadomie, ale znęcał się pisarz nad żoną okrutnie.
Mackiewicz podejmuje próbę odszukania pierwowzorów literackich bohaterów Dostojewskiego konstatując, iż większość z nich jest kompilacją kilku realnych postaci. Takie odczytanie będzie bardzo ciekawe zwłaszcza dla lepiej znających twórczość pisarza. Osobiście staram się odczytywać powieści w sposób uniwersalny, postać to portret psychologiczny człowieka, który reprezentuje określony typ osobowości (który odnajdujemy wokół siebie, taki osobnik który istniał sto lat temu, istnieje dziś i będzie istniał za parę wieków). Trochę miejsca poświęca autor kontekstowi polityczno-społecznemu, który to temat mnie nie zainteresował,  bowiem nie przepadam za polityką.
Autor dużą rolę przypisuje także religijności pisarza. Dostojewski to bezpośredni pisarz apostołów. Nie docenia się powszechnie tego olbrzymiego wpływu, jaki Ewangelia wywarła na twórczość Dostojewskiego. Wszystkie zagadnienia, nad którymi się męczył i o których rozwiązanie się kusił, są zagadnieniami wszczętymi przez Ewangelię. Przed katorgą Dostojewski jest pisarzem drugorzędnym, jest wtedy uczniem Gogola, po katordze Dostojewski staje się pisarzem genialnym, ale jest już wtedy uczniem ewangelistów. Chciał być pisarzem rosyjskim, przez swój związek z Ewangelią stał się pisarzem uniwersalistycznym.
Nie ze wszystkimi tezami pisarza się zgadzam, nie odpowiada mi wątek polityczny, ale muszę przyznać, iż książkę czyta się z przyjemnością, jest napisana ciekawie, a do tego prostym językiem, i choć niepozbawionym kolokwializmów, to nie przeszkadzają one w lekturze. A co najważniejsze, po tej biografii chce się natychmiast sięgnąć po Dostojewskiego, a to chyba najlepsza rekomendacja.

Moja ocena 5/6

Łańcuszki już poszły w ruch- przeczytana Zbrodnia i kara, słuchany Idiota.


Miałam krótką przerwę  w pisaniu; nadmiar pracy, przemęczenie, bezsenność, zasłabnięcie skończyły się koniecznością zwolnienia tempa; więcej spacerów, świeżego powietrza i kolejna zmiana optyki postrzegania. Ale już wychodzę na prostą :)