Vermeer. Blisko mistrza (film dokumentalny)

Nie mogąc odżałować niepowodzenia w zakupie biletów na wystawę obrazów Vermeera udałam się na film dokumentalny o amsterdamskiej ekspozycji. Film Vermeer. Blisko mistrza reż. Suzanne Raes dokumentuje proces przygotowań do jednej z największych wystaw malarskich ostatnich lat. Największej wystawy prac Holendra.

Zaczynają go słowa dyrektora Rijksmuseum, będącego  organizatorem wystawy. Słowa, które mogą się wydać dziwne w ustach mocno dojrzałego człowieka, kiedy opowiada o tym, jak po obejrzeniu swoich pierwszych Vermeerów (jako kilkuletni chłopiec) zemdlał. Przesadzona reakcja? Ja go rozumiem, sama przeżyłam ostatnio napad palpitacji serca i ogromną słabość oglądając wystawę malarzy szkoły paryskiej w Konstancinie Jeziornej. A mam za sobą lata doświadczeń związanych z poznawaniem sztuki.

Film dokumentuje okres od pomysłu wystawienia jak największej ilości dzieł mistrza do dnia otwarcia wystawy; przedstawia negocjacje i próby wypożyczenia obrazów zarówno z galerii państwowych znajdujących się w Europie i Ameryce jak i od prywatnego kolekcjonera, badania, jakim poddano obrazy przed ich ekspozycją prowadzone w celu uzyskania pewności autorstwa, dyskusje nad sposobem prezentacji dzieł. Mamy możliwość obejrzenia i tych obrazów, które udało się sprowadzić do Amsterdamu, jak i tych, które z różnych powodów nie mogły zostać udostępnione. Niektóre są tak delikatnej kondycji, iż nie przetrzymałyby transportu, inne zostały przekazane przez donatorów z zastrzeżeniem nie opuszczania murów galerii, jeszcze inne stanowią cel pielgrzymek turystów z całego świata, więc ich tymczasowi zarządcy nie mogą pozwolić sobie na choćby kilku miesięczną ich nieobecność.

Przy okazji oglądania filmu uświadomiłam sobie, jak mało znam obrazy, które trafiły na drugą półkulę. Wikipedia na 37 obrazów, których autorstwo przypisuje się Vermeerowi (z czego co do kilku istnieją spore wątpliwości) podaje, iż 22 obrazy znajdują się w Europie, a 15 w Ameryce. A zatem ponad jedna trzecia trafiła za ocean.

Kiedy dowiedziałam się o wystawie najbardziej zależało mi na obejrzeniu właśnie tych obrazów. I nawet jeśli nadal moimi ulubionymi są te, które znajdują się w odległości nie dalszej niż pięć godzin lotu to znalazłam parę „amerykańskich” Vermeerów, którym chętnie bym się przyjrzała.

Przerwana lekcja muzyki Źródło

Podczas prac badawczych nad obrazem Przerwana lekcja muzyki (Nowy York) ustalono, iż wisząca w rogu pokoju klatka na ptaki została domalowana na obrazie dużo później i na pewno nie jest autorstwa Johannesa. Ponoć klatce tej przypisywano ważne znaczenie, zastanawiano się nad jej symboliką, a tymczasem to żart, albo autorski pomysł któregoś z naśladowców? uczniów? przypadkowego malarza, który chciał mieć swój udział w historii sztuki.

Moim ukochanym amerykańskim Vermeerem jest Kobieta z dzbanem. Może to zasługa filmu Dziewczyna z perłą, a może delikatność modelki oraz wszelkie odcienie niebieskości, który to kolor bardzo lubię.

Dziewczyna z Dzbanem- Nowy Jork  Źródło

Natomiast nigdy nie darzyłam sympatią ani dziewczyny w Czerwonym kapeluszu, ani Dziewczyny z fletem. Przed samą wystawą podważono autorstwo Vermeera w stosunku do Dziewczyny z fletem. Spowodowało to konflikt pomiędzy pracownikami waszyngtońskiego muzeum (w którym obraz się znajduje) a pracownikami muzeum w Amsterdamie. Konflikt ostatecznie zażegnano, choć autorstwo jego twórcy nadal budzi wątpliwości. Wikipedia podaje w stosunku do obu obrazów wątpliwość co do autorstwa. Ponieważ nie podobały mi się te obrazy nie przeżyłam rozczarowania, jakie stały się udziałem dyrektora Rijksmuseum (przekonanego o autorstwie Vermeera; między innymi z uwagi na podobieństwo obu obrazów oraz zielony pigment użyty do malowania twarzy. Był to znak rozpoznawczy malarza, nikt poza nim nie stosował go do tego celu). 

w czerwonym kapeluszu Źródło

Dziewczyna z fletem- źródło

Zielony pigment wykorzystano także do namalowania tła Dziewczyny z perłą. To co dziś wydaje się czarnym, jednorodnym tłem było ciemnozieloną materią, najpewniej udrapowaną zasłoną, czy kotarą. Badania obrazów przy pomocy dzisiejszego sprzętu (rentgeny, skanery…) pozwalają na odkrycie wielu ciekawostek, obalają pewne teorie, potwierdzają inne.

Dziewczyna z perłą - Haga - Źródło

Pamiętam z jaką radością oglądałam Vermeery w Rijksmuseum. Oczywiście zauroczyły mnie Mleczarka,  Kobieta w błękitnej sukni, podobał się List miłosny, ale i Uliczka przykuwała wzrok. W zasadzie sama nie wiedziałam dlaczego. Wyjaśniła tę kwestię jedna z pracownic muzeum. Jest tam taka czerwona futryna, mocno kolorystyczny akcent, który sprawia, że nie można go minąć obojętnie, ta czerwona futryna ogniskuje wzrok. Kiedy przeglądam zdjęcia z tamtej wizyty w Rijksmuseum sprzed dziesięciu lat nie rozumiem dlaczego nie zrobiłam zdjęć obrazom Vermeera (może był zakaz, a może skupiłam się na kontemplacji, może też wydawało mi się, że zdjęcie nie odda wrażeń, jakich dostarczyło oglądanie, a może zemdlałam?). Pamiętam, jak zaglądałam do otwartych drzwi i furtki przyglądając się kobietom, z których jedna szyła? haftowała, a druga sprzątała?

Uliczka Rijksmuseum - Źródło

W filmie podkreślono rolę, jaką odgrywała camera obskura przy malowaniu przez Vermeera obrazów. Zastosowanie tego urządzenia pozwalało widzieć pewne przedmioty w sposób wyraźny, a inne zamglony, inaczej układało się światło, materia. Nie umiem tego zrozumieć, a tym bardziej wytłumaczyć. Kiedy patrzyłam przez camera obscura widziałam tylko zamazane nieostre kształty. Jednak nałożenie na widziany obraz cienkiej pergaminowej kartki pozwalało na odtworzenie widzianej scenki.

Większość obrazów Vermeera ma niewielkie rozmiary, dla przykładu Dziewczyna z perłą 40 na 46,5 cm, a Koronczarka 21 na 24,5 cm. Nie przeszkadza to jednak, aby trzy małe obrazki mogły zapełnić całą muzealną salę i przyciągnęły uwagę mocniej niż olbrzymie kilku metrowe płótna.

Astronom Luwr

Film Vermeer. Blisko mistrza polecam wszystkim pasjonatom sztuki. Możemy zrozumieć, że nie ma nic dziwnego we wzruszeniu, jakie budzi w nas obcowanie ze sztuką. Tak, przyznam się, iż popłynęły mi łzy, kiedy uświadomiłam sobie, jak blisko byłam spełnienia marzenia i jak mi ono się wymknęło z rąk. Nie wstydzę się tych łez, kiedy patrzę na panów dyrektorów, kustoszy, panie badaczki, którzy ze wzruszeniem dotykają kawałeczka obrazu, będącego w posiadaniu mistrza, czy kiedy mogą stanąć z dziełem sam na sam bez tłumów ludzi, zanim ci zaczną robić sobie z nim selfie.

Chrystus u Marii i Magdaleny

Zrozumiałam też, dlaczego "tak mało" sprzedano na wystawę biletów (przypomnę czterysta pięćdziesiąt tysięcy w ciągu dwóch dni sprzedaży na czteromiesięczną wystawę). Otóż zamysłem organizatorów było zapewnienie komfortu oglądania zwiedzającym, wpuszczanie małych piętnastoosobowych grup, tak, aby każdy mógł swobodnie przyjrzeć się dziełom. 

Ponieważ, jak widać tylko szczęśliwcy mogli i będą mogli doświadczać osobistego spotkania z obrazami swych ulubionych malarzy polecam filmy dokumentalne z serii Wielka sztuka na ekranie. Można je oglądać w sieci kin studyjnych. Niektóre z nich można też obejrzeć w publicznej telewizji (np. na Tvp Kultura). Nie sądziłam, że kiedyś będę zachęcała do oglądania telewizji, a już na pewno nie publicznej, ale jak widać od każdej reguły są wyjątki. 

A jeśli tak jak ja chcielibyście obejrzeć prace Vermeera z bliska to pamiętajcie, że 22 obrazy znajdują się w Europie. Moja  najukochańsza Dziewczyna z perłą znajduje się w Muzeum w Hadze.

Mleczarka Rijksmuseum- źródło