Bal w operze J.Tuwima w Teatrze Muzycznym w Gdyni

Chociaż jakiś czas temu doszłam do wniosku, iż repertuar Teatru Muzycznego w Gdyni niestety za bardzo odbiega od moich oczekiwań i muzycznych gustów postanowiłam po raz kolejny dać mu (a może sobie) szansę – tym razem w przedstawieniu muzycznym, a nie musicalowym. Szczerze mówiąc Tuwima znam słabo, ale z tego co sobie na temat przedstawienia poczytałam w Internecie wynikało, iż Bal w operze to przedstawienie ciekawe, przedstawienie, które łączy w sobie elementy rozrywki z elementami artystycznymi.

Tekst Tuwima to poemat katastroficzny, wyrażający bunt przeciwko rodzącemu się latach dwudziestych faszyzmowi i sanacji. To sprzeciw wobec głównych grzechów ludzkości: pogoni za pieniądzem, seksem, władzą. Połączenie cytatów z Apokalipsy świętego Jana ze sporą ilością wulgaryzmów stanowiło prowokację wobec ówczesnego społeczeństwa, które nie widząc zagrożenia zatraca się w polityczne spory, którego (sanacyjne) władze wydają coraz to bardziej absurdalne decyzje, a świętoszkowata bigoteria uzurpuje sobie monopol na patriotyzm. Czy coś to wam przypomina?

Tuwimowski poemat jest połączeniem karykatury z groteską, satyry z absurdem, wulgaryzmów z manifestacją pobożności. Jedni chcą w nim widzieć pamflet polityczny, inni kryzys wartości religijnych, jeszcze inni wizję zagłady.
Gdyńskie przedstawienie Balu w operze idzie w kierunku karykaturalnej wizji „prawdziwej Polski” (dzisiejszej Polski); nasze narodowe wady i słabości reżyser pokazał w sposób groteskowy; zezwierzęcenie, pogoń za pieniądzem, przepychanki w urzędach, zatracenie się w seksie, polityczne spory, "ideologizacja". Jest też nawiązanie do katastrofalnej wizji zagłady w postaci scenografii: począwszy od zdjęć przerażonych dziecięcych główek wyglądających z okien wagonu pociągu towarowego po równie przerażające reprodukcje obrazów Boscha. Spektakl rozpoczyna symboliczny wjazd na scenę pociągu a kończy scena, w której aktorzy stają przed widzami nago, aby za chwilę włożyć obozowe ubrania (co prawda bardziej przypominają one niebieskie piżamy, niż obozowe pasiaki, ale może reżyser chciał uniknąć dosłowności).

Bardzo wymowne są cytaty z Apokalipsy Św. Jana wygłaszane przez aktorów przez złote tuby, są one także zapowiedzą zagłady.

W dekoracji scenicznej nie zabrakło elementów znamionujących polskość; biało-czerwone opaski, krawaty, kotyliony, obwódki na meloniku, szarfy.

Reżyser postawił przed aktorami bardzo trudne i wymagające dużej wytrzymałości i sporego talentu zadanie, z którego ci wywiązali się znakomicie. Trudność polegała między innymi na stałej obecności na scenie całej jedenastoosobowej grupy aktorów, częstej zmianie tempa akcji a także konieczności sprostania przedstawieniu fizycznie (przy skomplikowanej muzyce Leszka Możdżera i energetycznym ruchu scenicznym) i językowo (w posługiwaniu się trudnym tekstem Tuwima pełnym zbitek słownych i neologizmów). Na pewno nie można zarzucić przedstawieniu komercjalizmu czy pójścia na łatwiznę. Jest ono wymagające, trudne, ale bardzo dobrze zrobione.

Reżyser przedstawienia pan Wojciech Kościelniak wyreżyserował wcześniej w Teatrze Muzycznym w Gdyni Lalkę (tutaj moja recenzja niezbyt pochlebna, spektakl nie przypadł mi do gustu). Bal w Operze jest wyreżyserowany w podobnym stylu (recenzenci piszą „kościelniakowskim” stylu), ale to co raziło mnie w Lalce groteskowość, awangarda tutaj jest integralną częścią sztuki i jak najbardziej na miejscu.

Początkowo wydawało mi się, iż nie wszyscy aktorzy dysponują dobrym wokalem (podczas zbiorowej piosenki nie mogłam rozróżnić słów), jednak już podczas indywidualnych wykonań doszłam do wniosku, że każdy z osobna śpiewa fantastycznie, a jeśli widzowie nie rozróżniają słów to albo wina akustyki (na nowej scenie nowego teatru? chyba niemożliwe), albo trudnego tekstu, albo publiczność (czyli ja) ma coś ze słuchem. Ale na widowni siedziała spora grupka młodzieży, która po wyjściu z sali narzekała, iż nie rozumiała słów. Więc chyba jednak nagłośnienie nie dochodzące na balkon. Może dobrym pomysłem byłoby wydrukowanie całego tekstu w programie przedstawienia, nie jest on długi, a pozwoliłby lepiej zrozumieć treść sztuki.

Mam też uwagę do organizatora. Teatr jest w tej chwili rozbudowywany, działa jedynie Nowa scena (na 300 miejsc), scena docelowa będzie w stanie pomieścić (1070 widzów). Kiedy usiłowałam zarezerwować bilety przez Internet dostępne było jedynie kilka miejsc w dziewiątym rzędzie (na balkonie). Kilkakrotnie rezygnowałam z zakupu biletów, gdyż widoczność w dziewiątym rzędzie jest ograniczona, a w przedstawieniu, takim jak Bal w Operze, gdzie scenografia grała dużą rolę, ważne jest nie tylko słyszeć, ale i widzieć. Sądziłam, że przedstawienie cieszy się tak dużą popularnością, że to właśnie dlatego brak lepszych miejsc i nie mając wyboru zdecydowałam się w końcu na ten dziewiąty, daleki rząd. Jakie było moje zdziwienie, kiedy okazało się, iż sala zapełniona była zaledwie w połowie i sporo było wolnych miejsc w rzędach bliższych scenie. Nie wiem, jak Teatr zamierza zapełnić o wiele większą salę widowni stosując tak dziwną politykę sprzedaży biletów.
Reasumując muszę stwierdzić, iż Bal w Operze to dobre i warte obejrzenia przedstawienie, oczywiście, o ile ktoś lubi groteskę i absurd. Ja nie przepadam za tym gatunkiem, ale muszę przyznać, że to naprawdę dobrze zrobiony spektakl i wyrazy uznania dla aktorów, którzy w trakcie tej zaledwie godziny przedstawienia dali z siebie tak wiele.

Dzisiaj wielki bal w Operze.

Sam Potężny Archikrator

Dał najwyższy protektorat,

Wszelka dziwka majtki pierze
I na kredyt kiecki bierze,

Na ulicach ścisk i zator,

Ustawili się żołnierze,

Blyszczą kaski kirasjerskie,

Błyszczą buty oficerskie,

Konie pienią się i rżą,

Ryczą auta, tłumy prą,

W kordegardzie wojska mrowie,

Wszędzie ostre pogotowie,

Niecierpliwe wina wrą,

U fryzjerów ludzie mdleją,

Czekający za koleją,

Dziwkom łydki słodko drżą.
całość tekstu tutaj (bez cytatów z Apokalipsy Św.Jana)

Jak napisałam za groteską nie przepadam, ale patrząc na chociażby dzisiejszą scenę polityczną i "patriotyczne manifestacje" z okazji Dnia Niepodległości absurd i groteska wydają się najodpowiedniejszą formą wyrazu.