Piękno poza muzealnymi murami (Wewnątrz Santa Maria Gloriosa dei Frari)

 

Szalenie lubię odwiedzać muzea, chodzić na wystawy, czy choćby oglądać albumy z reprodukcjami, bo choć wiadomo, że nic nie zastąpi osobistego kontaktu z dziełem to jest to jakaś tego namiastka, a skoro nie zawsze ma się okazję intymnego tet-a-tet z wyrazem uczuć i talentów twórcy trzeba sobie jakoś radzić. Muzea jednak często poza całą gamą radości, którą dają, działają na mnie nieco przygnębiająco. Przygnębiają mnie nie poczuciem upływu czasu, jego (czy też naszą) przemijalnością (bo przecież to dzięki ich ekspozycjom udaje się zatrzymać chwilę, uchwycić moment, złapać porozumienie z twórcą bądź jego dziełem, odnaleźć to rzadkie, a jakże do życia potrzebne „pokrewieństwo dusz” sprawiające, że czujemy się lepiej wiedząc, że pięćset lat temu żył ktoś, kto potrafił wyrazić to, co nam w duszy gra). Przygnębiają nadmiarem dzieł. Odwiedzając takie miejsca, aby nie rozmienić wrażeń na drobne, miewam z reguły wytyczony cel wizyty; dzieła, które muszę zobaczyć. Nie da się jednak iść do celu zamykając oczy na wszystko, co jest po drodze. Zawsze robi mi się żal tych innych, niezauważonych, pominiętych, wśród których, jestem o tym głęboko przekonana, są setki równie pięknych, będących dla ich twórców często jedynym sposobem, próbą przekazania własnego „ja”, próbą nawiązania tej łączności z pokoleniami, które przyjdą, kiedy ich już zabraknie. I te setki (jak nie tysiące) obrazów, których nie jestem w stanie obejrzeć, poczuć, dotknąć wzrokiem przygnębia tak, jak setki, tysiące książek, których wiem, że nie zdołam przeczytać. 

Może właśnie dlatego tak chętnie odwiedzam świątynie, które są mini galeriami sztuki. Poza tą zaletą, że ich zbiory są policzalne, ich dzieła najlepiej współgrają z otoczeniem, dla którego zostały stworzone. I choć podziwiam Madonnę wśród skał Leonardo da Vinci w Luwrze to mogę sobie wyobrazić, o ileż właściwiej i piękniej prezentowałaby się ona w murach świątyni, dla której została namalowana.   

Wizyta w kościele Santa Maria Gloriosa dei Frari (Świętej Marii Maryi od Braci) w Wenecji była jedną z najpiękniejszych chwil w trakcie podczas tegorocznego pobytu w Serenissimie.

Powstała w XIII wieku (przebudowana na przełomie następnego stulecia) bazylika pełniąca początkowo rolę klasztoru następców Św. Franciszka z Asyżu spodobała mi się od pierwszego spojrzenia. Podczas moich podróży mam okazję odwiedzać dużą ilość miejsc kultu, nie każde z nich wzbudza od razu ciepłe uczucia. Świątynia jest ogromna (przewodnik National Geographic podaje, iż nawa główna mierzy 102 metry), czego się nie odczuwa  wchodząc do środka, nie przytłacza ona wielkością, a wręcz przeciwnie sprawia wrażenie przytulności i prostoty (pomimo mieszaniny stylów).

Świątynia jest miejscem pochówku wielu znanych wenecjan, w tym najsłynniejszego z nich Tycjana (choć nie urodzony tutaj życie swe związał z Wenecją). Jego nagrobek wykonany przez uczniów Canovy (dwa stulecia po śmierci malarza) wyróżnia się raczej monumentalnością i prostotą klasycznej formy niż pięknem. Zaprojektowany przez Canovę projekt (mający być jego hołdem dla malarza) z niewytłumaczalnych względów posłużył, jako jego miejsce spoczynku. Dziś naprzeciw siebie stoją dwa dzieła uczniów Canovy; pierwsze to egipska piramida z otworem przed którym postać w udrapowanej szacie trzyma wazę z sercem Canovy (sam rzeźbiarz został pochowany w Possagno), drugie to otoczona czterema kolumnami grupa postaci (w której wyróżnia się rzymski dostojny patrycjusz) ze zdobiącym całość na szczycie posągiem weneckiego lwa. 

Poza szczątkami wielkich w świątyni pozostały także stworzone

przez nich rzeźby i obrazy. W jednej z bocznych kaplic możemy oglądać przepiękne dzieło Giovanniego Belliniego (mistrza i nauczyciela Tycjana)  Madonnę z dzieciątkiem na tronie, wśród muzykantów i świętych. Być może gdybym zobaczyła ten obraz w którymś z muzeów nie zwróciłabym nań uwagi, jako jeden z wielu, przytłoczony sąsiedztwem z prawej i lewej strony, a może też z dołu, lub z góry (tak to wygląda np. w Galerie dell` Accademia w Wenecji) byłby po prostu kolejną pozycją ekspozycyjną. Tutaj na ołtarzu kaplicy przykuwa uwagę i znajduje właściwe sobie miejsce. Dwukrotnie wracałam, aby przyjrzeć się zamyślonej twarzy Madonny. Zaraz po wyjściu z kaplicy, nazwanej przeze mnie kaplicą "Belliniego", w nawie głównej natrafiłam na kolejne dzieło. Jest to drewniana rzeźba Donatella przedstawiająca Jana Chrzciciela. Mało znane dzieło artysty zadziwia tym, jak bardzo odległe jest od jego

brązowego Davida znajdującego się w Muzeum Bargello we Florencji, a jak bliskie drewnianej postaci Marii Magdaleny z Museo dell Opera del Duomo (także we Florencji). Giovanni Baptysta wygląda jak frasobliwy Chrystus przydrożny, zabiedzony, zmęczony, wychudzony, jak pustelnik odżywiający się korzonkami i wodą. Jedynym bogatym elementem świętego jest złota szata-płaszcz, narzucona na ramiona. Tę rzeźbę przygarnę do Mojego Muzeum Wyobraźni do działu rzeźb. Znajdują się tutaj niemal wszystkie dzieła Michała Anioła i GianLorenzo Berniniego, a także Pocałunek Canovy.

W świątyni znajduje się jeszcze wiele innych pięknych, znanych i nieznanych dzieł, znajdują się też wspaniale dekorowane, rzeźbione, drewniane stalle i balustrada oddzielająca nawę główną od prezbiterium, jednak tym, co sprawia, iż bazylika jest celem pielgrzymek licznych odwiedzających jest jedno z najsłynniejszych i najpiękniejszych dzieł Tycjana Assunta (Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny). Obraz został namalowany na zlecenie franciszkanów. Początkowo nie wzbudził on podziwu zamawiających, gdyż nie odpowiadał przyjętej wówczas konwencji. Twarz Matki Boskiej była za mało uduchowiona, za bardzo kobieca; taka zwyczajna, natomiast gestykulacja apostołów wyrażała przestrach i zdumienie, co nie powinno mieć miejsca. Z czasem jednak musieli braciszkowie

zaakceptować dzieło, gdyż dzisiaj zdobi ono główny ołtarz świątyni. To do tej Matki – Dziewicy - Kobiety modlą się kolejne pokolenia wenecjan i to tej Madonnie składają pokłon kolejne pokolenia wyznawców sztuki. Nie wiem, co bardziej przykuwa wzrok, sam obraz, czy otoczenie, w którym się znajduje, kompozycja obrazu (podział na trzy warstwy; ziemską, niebiańską i królestwa bożego) czy jego ekspresja (wzniesione ręce, poskręcane postacie apostołów, stłoczone aniołki podtrzymujące chmurę na której płynie Madonna) a może żywe kolory (czerwień i poblask złota). Postać Maryi spaja całą kompozycję; oderwana od ziemi wznosi się ku Bogu ojcu, aby otrzymać za chwilę koronę przygotowaną przez Archanioła Michała.

Kiedy odwiedzałam świątynię przed dziełem Tycjana zgromadziła się duża grupa adeptów sztuki, którzy szkicowali Madonnę, miałam więc niepowtarzalną okazję być otoczona zwielokrotnionym urokiem dzieła mistrza, bo choć te często niezupełnie udane kopie były jedynie cieniem dzieła to były przecież wyrazem uczuć młodych ludzi, uczuć, jakich można tylko pozazdrość i jakie radują moje serce.

Przed chwilą zajrzałam do książki Pamięć Włoch i ze zdumieniem i radością odnalazłam następujące wrażenia Wojciecha Karpińskiego z odwiedzin w świątyni.

„Ze wszystkich obrazów Wenecji Assunta Tycjana działa chyba najsilniej. Panuje nad całym kościołem. Taką zobaczyłem za pierwszym spotkaniem, zawieszona bez ramy, płynie w powietrzu. Otoczona bijącym z okien kręgiem świetlnym, sama uderza najpierw wewnętrzną światłością, później różnorodną czerwienią (czerwienią sukni Marii i dwóch apostołów) wreszcie doskonałą harmonią troiście koncentrycznego ruchu; apostołów kłębiących się w dole, płynące ku górze Madonnie, o szacie rozwianej, lecz twarzy doskonale spokojnej i Boga, będącego ruchem w bezruchu, pierwszą przyczyną i sensem całego wydarzenia. Dzieło Tycjana jest jednym z tych obrazów przy których nie myśli się o doskonałości kompozycji, o wierności wobec natury, o rzemiośle i sztuce. Intuicja chwyta od razu, nie formy lecz sens, wewnętrzne przesłanie. Ile korzystamy na tym, że możemy oglądać Assuntę w kościele dei Frari, który cały wydaje się jej ramą, wspaniałą oprawą. W dziewiętnastowiecznych opisach podróży często padały skargi na zły stan i złą ekspozycję tego płótna, które tkwiło wówczas w Akademii.”

Pamięć Włoch Wojciech Karpiński str.19-20 Zeszyty Literackie.

 Zdjęcia poza zdjęciami monumentalnych grobowców (te z wikipedii) są mego autorstwa (te wyraźniejsze zrobione z pocztówek, te mniej wyraźne zrobione ukradkiem z powodu zakazu fotografowania).