Mój drugi ożenek Józef Morton

Zachęcona kilkoma wpisami u koczowniczki dotyczącymi twórczości Józefa Mortona zakupiłam (w antykwariacie) Mój drugi ożenek. I był to dobry pomysł.

Polska wieś chwilę po zakończeniu drugiej wojny nie ma nic wspólnego z sielanką. Bardziej przypomina western, w którym mieszkańcy wioski zostają wciągnięci w walki pomiędzy zwolennikami nowego porządku (partyjni wspierani zbrojnym ramieniem UB) z obrońcami dawnego status quo (leśnymi). Tyle, że brak tu dobrego szeryfa, a ponieważ żadna ze stron nie przebiera w środkach wyroki śmierci z rygorem natychmiastowej wykonalności są tu na porządku dziennym. Mimo, że wojna już się skończyła, ludzie żyją w poczuciu niepewności i strachu; która ze stron zwycięży, czy nowe porządki będą trwałe i czy nie dojdzie do kolejnej wojny. A przede wszystkim czy otrzymana po reformie rolnej ziemia nie zostanie odebrana.

Do tego dochodzi bieda, ciemnota i chłopska mentalność.

W takiej scenerii poznajemy głównego bohatera Marcina, 50 letniego wdowca, któremu dopiero co obumarła żona, łączy on w sobie upór, pazerność, cwaniactwo i filozofię Kalego.

Marcin jest narratorem i to jego oczyma oglądamy mieszkańców wsi.

Gdybyśmy zdali się na jego osąd byłby to bardzo smutny obraz; dzieci czekające, aby się pozbyć rodziców i dorwać do ojcowizny, rodzice wyrzucający z domu swe potomstwo, aby nie przeszkadzało w realizacji planów powiększenia gospodarki, mężczyźni dorównujący w swej jurności spolegliwym i nieodmawiającym kobietom. 

Im bliżej poznajemy Marcina, tym mniejsze mamy zaufanie do jego osądu, gdyż dokonuje on ocen moralnych w celu usprawiedliwienia własnej niegodziwości.

Marcin prowadzi sam ze sobą dialog, w którym analizując za i przeciw zawsze znajduje usprawiedliwienie dla własnych postępków, jakkolwiek by one nie były podłe. Czy to chowając żonę w starych łachach, czy myśląc o ponownym ożenku już podczas pogrzebu, czy wyrzucając z domu dzieci, kiedy na widoku  stoi wiano  przyszłej małżonki - Marcin myśli wyłącznie o sobie.

Na pogrzebie żony;

Zerwał się płacz córki, załkał głośno chłopak, a ja… Ech, przecież przez tę śmierć spadła na mnie największa krzywda, bo jakie mnie życie teraz czekało? […] O nieboszczce nic a nic nie myślałem, bo na co jej było potrzebne myślenie? Ani losu jej by nie zmieniło, ani też w niczym nie mogłoby wpłynąć na jej pośmiertny żywot, jeżeli w ogóle czekał ją tam jaki żywot. [..]Ona tę śmierć już miała poza sobą, a przede mną stało jeszcze życie, ale jakie?

Na stypie;

Patrzyłem po wszystkich bez słowa, w milczeniu, ale w duchu nie byłem przeciwny takiemu gadaniu, bo prawdziwie, czy nie byłby dla mnie najlepszy właśnie taki drugi ożenek! Żeby jeszcze coś z życia wziąć, jeszcze się nim nacieszyć, głównie jednak, żeby do końca być gospodarzem na własnej ziemi i w swoim domu, a nie na łasce u kogoś, choćby to nawet były moje dzieci.

Po uzgodnieniu warunków przyszłego małżeństwa;

A Jadzia ….jeszcze jak panna i trzy morgi na nią stoją i jak mówi ta stara, są czyste, bez żadnych długów. Trzy morgi. Niby niemało! Powiększyć o tyle ziemi moją gospodarkę, a od razu bym się poczuł mocniej  na siłach, ale jak tu się z nią żenić. Przecież i kochać, by nie umiała, taka nieruchawa, ciężka, prawdziwa klępa! 

Zachowanie Marcina, którego pobudką jest pragnienie wzbogacenia połączone z fizycznym pożądaniem jest niezwykle irytujące. Czasami miałoby się ochotę udusić go gołymi rękoma, np. kiedy bez skrupułów wykorzystuje dobre serce sąsiadki, tudzież, kiedy bez mrugnięcia okiem wyrzuca z domu dzieci, jak tylko pojawia się kobieta z morgami.  I sama nie wiem, co bardziej irytuje zachowanie głównego bohatera, czy jego obłuda i zakłamanie.

A jednocześnie opowieść jest na tyle interesująca, że trudno oderwać się od lektury. Poza ciekawą warstwą fabularną autor utrwalił obraz powojennych realiów polskiej wsi. Powstawanie pierwszych spółdzielni, agitację nowych władz, bezwzględną walkę o władzę, w której żadna ze stron nie miała czystych rąk, obawy, czy otrzymane hektary nie zostaną odebrane, przepaść cywilizacyjną pomiędzy wsią a miastem, wyjazdy na zachód na szaber i do pracy w poszukiwaniu lepszego (łatwiejszego) życia, brak higieny oraz nieufność względem służby zdrowia.

Opis przygotowania do wizyty z ciężarną narzeczoną u lekarza wzbudza rozbawienie i zadziwienie.

… wieczorem, kiedym jej kazał postawić duży sagan wody na ogień- bo skoro mamy jechać do doktora, to trzeba się jej dobrze wymyć, żeby broń Boże, nie była brudna- spojrzała na mnie, jak na dziwoląga, któremu nie wiadomo, co przychodzi do głowy.

- Cóż to, od góry do dołu mam się myć?

- Tak, od góry do samego dołu, bo jak cię będzie badał całą…

- Ale chyba nie każe mi się rozbierać do naga!

-A mnie się wydaje, że każe, bo to taki babski doktór nie piersi ci będzie badał, lecz co innego, dlatego powinnaś być czysta.

Znów zobaczyłem w jej oczach przestrach, a o wiele większy niż poprzednio, żeby ją trochę uspokoić dodałem szybko:

-Zresztą dobrze nie wiem, jak będzie, ale na wszelki wypadek powinnaś się wymyć.

Sam pomysł fabuły budził we mnie skojarzenia z Chłopami Reymonta ale to zupełnie inny kaliber, mimo to Mój drugi ożenek to książka godna polecenia.