Na wystawie Olgi Boznańskiej w Gdańskim Ratuszu ze wspomnieniem wystawy krakowskiej

Autoportret z kwiatami 1909

Po raz pierwszy piszę o wystawie, która potrwa jeszcze przez parę miesięcy. Dotychczas pisałam post factum. Często wizytę na wystawie odkładałam do ostatniej chwili. Tym razem odwiedziłam ją w drugim tygodniu trwania. Lubię malarstwo polskie z przełomu XIX i XX wieku, choć nie przepadam za portretami. Dlatego szłam z ciekawością, ale bez ekscytacji. Boznańska malowała bowiem głównie portrety. Oczywiście nie byle jakie portrety, miały one przedstawiać duszę i wnętrze modela, być prawdziwe, nawet, gdyby nie odpowiadało to zamawiającym. Nie miała zamiaru schlebiać ich gustom. Malarka twierdziła, że w każdym jest wewnętrzne piękno, a ona próbowała je wydobyć. I muszę przyznać, że jej się to udało. Nawet sama Boznańska, która często malowała swoje autoportrety, a nie była piękną kobietą wygląda na nich interesująco. Musiała być osobą interesującą, skoro w pracowni odwiedzało ją wielu gości, w większości mężczyzn. Poza zwykłą ciekawością, jaką jeszcze wówczas budziła kobieta, która samodzielnie zarabia na życie lubili ją obserwować przy pracy. Poza portretami często malowała kwiaty. To zawsze wdzięczny temat. Z rzadka pojawiał się jakiś pejzaż (fragment pejzażu) czy wnętrze pracowni albo martwa natura. I właśnie te obrazy podobają mi się najbardziej.

Moje wrażenia są chaotycznym zapisem chwili, nie uporządkowane wg klucza chronologii, czy miejsca tworzenia.

A skoro stworzyła tak wiele portretów to zacznę od nich. 

Dwa moje ulubione to:

Po pierwsze - wielki nieobecny na gdańskiej wystawie, czyli Portret dziewczynki z chryzantemami. Pamiętam ciekawy spot filmowy reklamujący krakowską wystawę prac Olgi z przełomu 2014 i 2015 r.. W sto pięćdziesiątą rocznicę urodzin artystki zgromadzono ponad 170 obrazów. Spot wyświetlany między innymi w krakowskiej komunikacji miejskiej przedstawiał postać rudoblond, w szarej sukience z chryzantemami w rękach dziewczynki, która idąc przez galerię dochodzi do pustej ramy obrazu aby weń wejść i stać się Portretem dziewczynki z chryzantemami. Plakaty z reprodukcją portretu zdobiły całe miasto.

Portret dziewczynki z chryzantemami

Powtórzę tu opis, który już prezentowałam wcześniej z albumu z serii Wielkie muzea wydawanym przez Rzeczpospolitą poświęconego krakowskim zbiorom. .. w tym portrecie zerwała malarka z obowiązującą w XIX wieku konwencją przedstawiania dzieci - zwykle w salonowych wnętrzach, z lalkami i bukiecikami kwiatów, wystrojonych. Stworzyła niepokojący wizerunek samotnej, nieznanej dziewczynki stojącej na tle srebrnoszarej ściany w sukience stalowej barwy pozbawionej ozdób. W jasnej okolonej rudoblond włosami twarzy świecą ciemne oczy, którymi intensywnie wpatruje się w widza. ...To już nie dziecko, lecz jeszcze nie kobieta. Z obrazu emanuje przeczucie kobiecości, budząca się świadomość i pierwsze wtajemniczenia. Subtelne gradacje szarości oraz kontrast jasnej cery i włosów z czernią oczu, nastrój smutku i tajemnicy sprawiają, że Dziewczynkę z chryzantemami uznano za arcydzieło polskiego modernizmu.

Po drugie - znajdujący się na gdańskiej wystawie portret Jadwigi z Sanguszków Sapieżyny, nobliwej starszej damy. W momencie powstania obrazu w 1910 roku portretowana miała osiemdziesiąt lat. Upływ czasu widać na zmęczonej twarzy, smutnych oczach, ciężkich opadających powiekach i wąskich zaciśniętych ustach. Chce nadal uchodzić za osobę silną i zdecydowaną, ale czas jest bezlitosny. Ubrana w czarną suknię wygląda dostojnie, a jednocześnie niezwykle krucho i budzi uczucia opiekuńcze, jakie wywołują w nas starsi ludzie. Sama malarka miała o niej napisać „księżna, jak biedne, małe chore kurczątko”. A mnie przychodzi na myśl wiersz Muzeum Szymborskiej odnoszący się do naszej rywalizacji o przetrwanie z rzeczami (a jaki ona upór ma, a jakby ona chciała przeżyć). Jadwiga była żoną księcia Adama Stanisława Sapiehy. Miała z nim szóstkę dzieci. Jej siostra Helena utrzymywała wieloletni romans ze szwagrem, z którym miała dwójkę dzieci. Jedno z nich Jadwiga zgodziła się uznać za swoje i wychowywała wraz z własnymi dziećmi. Kiedy patrzy się na tę damę ogarnia nas tkliwość i chęć przytulenia starszej pani i nieuchronnie pojawia się myśl o przemijaniu. To świadectwo długiego, bogatego, dumnego, ciężkiego, bolesnego życia. 

Portret Jadwigi z Sanguszków Sapieżyny 1910 r.

Tu wyraźniejsza wersja ze strony wikipedii

Gdańska wystawa Olgi Boznańskiej w Ratuszu zgromadziła ponad pięćdziesiąt prac. Wszystkie pochodzą z Krakowskiego Muzeum Narodowego. W przeważającej mierze są to portrety (w tym dwa autoportrety).

Interesujące są dwa przedstawiające Józefa Czajkowskiego - malarza, architekta, projektanta sztuki użytkowej, a prywatnie jedyną miłość Olgi (człowieka, który nie doczekawszy się jasnej deklaracji odnośnie przyszłości związku zerwał narzeczeństwo). Portrety powstałe w odległości dwóch lat (1892 i 1894) sprawiają wrażenie, jakby przedstawiały dwie różne osoby, na jednym Józio wygląda jak młodzieniec, na drugim Józef jest poważnym panem w średnim wieku. Początkowo myślałam, że ma to związek z widzeniem przedmiotu uczuć po rozstaniu, a jednak nie. Rozstanie nastąpiło kilka lat później (1900), kiedy rozżalony Józio nie mógł wybaczyć wybrance braku decyzji i chyba potrzeby samodzielności. Artysta i małżeństwo to rzadko się sprawdza. Wcześniejszy portret powstał w roku poznania, więc widziany był oczami zakochanej kobiety w chwilach pierwszego uniesienia. Może bardziej idealizował obiekt uczuć.

Portrety Józefa Czajkowskiego 1892 i 1984

Z pozostałych wizerunków zwróciłam uwagę na portret ojca malarki (wygląda dostojnie, poważnie, zdecydowanie. Był inżynierem, człowiekiem kulturalnym, nie lubił adoratorów swych córek, niewiele więcej o nim wiemy), Feliksa  Jasieńskiego (krytyka sztuki i kolekcjonera, znanego z tak wielu malarskich wizerunków), a także malarki Thomasson (o której trudno znaleźć jakiekolwiek wzmianki w internecie, wygląda, że dziś najbardziej jest znana z tego, że pozowała Boznańskiej).

Portret ojca 

Portret Feliksa Jasieńskiego

Portret malarki Thomasson

Mój wzrok przykuł też portret kobiety - Cyganka z 1888 r. To jedno z wczesnych dzieł Olgi moim zdaniem niezwykle udane. Obraz powstał w Krakowie, mimo iż Olga od 1886 r. studiowała w Monachium. W Krakowie kobiety nie miały (jeszcze kilka lat) takiej możliwości. Podoba mi się ta lekko przekrzywiona głowa opasana niebieską materią i lekko obnażone popiersie przepasane czerwoną suknią. Podoba mi się połączenie kolorów- monochromatyczne beże i popiele na jasnym tle z wyrazistym kolorem sukni i niebieską przepaską na włosach. Ciekawa twarz modelki sprawia, że nie mija się jej obojętnie. To nietypowy dla Olgi portret, kolejne są bardziej rozmyte, nie tak wyraźne, są jakby za zasłoną z mgły lub tiulu. Nietypowy to portret także z uwagi na częściowe obnażenie modelki. I ten czerwony kolczyk niczym owoc porzeczki na koniuszku ucha. I zadarty nosek.

Cyganka 1888

Boznańska nie lubiła malować pejzaży, bała się, że ktoś obcy przysiądzie się do niej i będzie oceniał jej prace. Po za tym - krajobrazu nie można posadzić na kanapie i kazać mu kilkanaście razy przychodzić do pracowni (mawiała artystka jak podaje Angelika Kuźniak w Boznańska Non finito). Widoku z okna pracowni nie można nazwać pejzażem, ale jest jakimś jego fragmentem. Ten widok zwrócił moją uwagę już na krakowskiej wystawie. Namalowany został w 1912 roku z okna krakowskiej pracowni przy ul. Piłsudskiego (dawnej Wolskiej 21). Zabudowane podwórze widziane poprzez gałęzie drzew ma dość ponury klimat, szarości i brązy w połączeniu z ostrymi gałęziami oddają przygnębienie, jakie wywołuje małe, smutne, klaustrofobiczne podwórko. Obraz oddaje stan ducha malarki, która nie lubiła wracać do Krakowa uważanego przez nią za małe prowincjonalne i pozbawione życia miasto. Ale jeśli ten widok jest przygnębiający, to cóż dopiero powiedzieć o Widoku z pracowni powstałym w 1900 r. - szaro- bury budynek widziany za częściowo ukruszonym murem, budynek pozbawiony okien i drzwi i jedna naga gałąź drzewa. To dopiero jest przygnębiający widok. Rok 1900 to rok zerwanego narzeczeństwa. Może widok za oknem poza zwykłym przygnębieniem wywołanym wizytą w w nielubianym Krakowie oddaje też przygnębienie związane z rozstaniem z mężczyzną, którego kochała i który był dla niej ważny do końca życia. O ile portrety dużo mówią o portretowanych, o tyle wnętrza i widoki z okna oddają stan ducha malującej.

Widok z okna pracowni (krakowskiej) 1912

Widok z pracowni 1900

Jakże odmienny w nastroju jest obraz Wnętrze (zwany też wnętrzem krakowskiej pracowni) pochodzący z 1906 r. Zapewne to kwestia pory roku, zielonego, pełnego liści drzewa za oknem, a może większe zakotwiczenie we wnętrzu. Firanka, kwiaty o wyrazistej barwie stojące na każdej wolnej powierzchni, lustro odbijające światło i widok wnętrza sprawiają, że nie czuć tu niepokoju i klaustrofobii. Jest przytulnie i bezpiecznie. Bardzo lubię obrazy przedstawiające okna, ten kontrast pomiędzy tym co wewnątrz (poczuciem bezpieczeństwa) a tym co zewnątrz (czyhającymi pułapkami), a jednocześnie rozdźwięk pomiędzy wewnętrznym zamknięciem i zniewoleniem w opozycji do poczucia swobody i wolności na zewnątrz. A może jest to świadomość bezpiecznego bycia tu i teraz z możliwością wyjścia na zewnątrz w każdej chwili. Takie pierwsze skojarzenia.

Wnętrze 1906 (zdjęcie nie oddaje całej pogody obrazu, jest prześwietlone)

Inne światło, inny obraz, choć ten sam

Poza wnętrzem pracowni krakowskiej jest też Wnętrze pracowni paryskiej z 1908 r. Elegancki salon ze znajdującym się na pierwszym planie fotelem, za nim leżanka przykryta miękką materią, obrazy na ścianach i domowe sprzęty – wszystko to daje poczucie przytulności i bezpieczeństwa. Dla Olgi pracownia była najważniejszym pomieszczeniem, bo tutaj tworzyła. A bez malowania nie wyobrażała sobie życia. Tutaj też przyjmowała gości. Pracownie malarskie w XIX wieku były częstym motywem obrazów. Od razu przychodzi mi na myśl paryska pracownia Wyspiańskiego. Ciekawe są świetlne refleksy na obrazie pracowni padające na oparcie fotela, leżankę, ściany. Panuje tu cisza jak w świątyni. To w końcu jest świątynia- świątynia sztuki.

Wnętrze pracowni paryskiej 1908

A skoro motyw okna się pojawił to jeszcze jeden obraz z oknem na pierwszym planie. Bretonka powstała w 1890 roku. Siedząca na parapecie otwartego okna młoda dziewczyna jest łącznikiem pomiędzy światem zewnętrznym a światem wewnętrznym. Wnętrze jest tu ledwie zarysowane, rozmyte, jedynie dziewczyna będąca wewnątrz je zapełnia. Świat na zewnątrz z czerwonym murem gotyckiej świątyni wydaje się niezwykle interesujący. On zaprasza, ona się waha. Ale coś mi się wydaje, że zaraz przyjmie zaproszenie wyjścia na zewnątrz.

Bretonka 1890

Nie zabrakło też w gdańskim ratuszu obrazów kwiatów Boznańskiej. Najbardziej pogodne są Nasturcje (Kompozycja z nasturcjami). Wśród szarości i cienia obrazów Olgi tutaj barwa aż krzyczy, ten obraz jest pełen radości, słońca, mimo małej pochmurnej nutki w tle.

Nasturcje (kompozycja z nasturcjami)

Waza z kwiatami stoi na oknie, a za nim widać fragment podwórka. Ten obraz nastraja pozytywnie. Mnie. Może brak znajomości historii dzieła nasuwa mi błędną interpretację. Ale w takim nastroju (pogodnym i słonecznym, wbrew pogodzie za oknem) wychodzę z wystawy. Wychodzę prosto na kawę w ratuszowej kawiarni. A wychodząc napotykam taki widok.

Kawiarnia na ratuszowym dziedzińcu

A ponieważ jutro dzień Babci to przychodzi mi na myśl jeszcze jeden obraz Olgi, który bardzo lubię. Znajduje się w warszawskim muzeum i nosi nazwę Imieniny Babuni. 

Wszystkie zdjęcia, poza zdjęciem Jadwigi z Sanguszków Sapieżyny z wikipedii są mego autorstwa, stąd nie najlepsza ich jakość.