Cmentarz w Pradze Umberto Eco- o manipulacji doprowadzonej do perfekcji

Pierwsza refleksja, jak mi się po przeczytaniu książki nasunęła była taka, iż trudno mi tę książkę ocenić jednoznacznie. Momentami fascynowała, momentami nużyła. Może popełniłam ten błąd, że chciałam ją przeczytać zbyt szybko, od deski do deski. A tak nie powinno się postępować w przypadku tego rodzaju literatury. Może nieopatrznie początkowo odebrałam, ją wyłącznie, jako powieść sensacyjno – szpiegowską, kiedy teraz, jakiś czas po lekturze, wydaje mi się ona próbą przybliżenia nastrojów społecznych w XIX wiecznej Europie, analizą ludzkich zachowań i zdarzeń, w których rolę niezmiernie istotną odgrywała manipulacja. Cmentarz w Pradze niesie bowiem treści i dawkę wiedzy historycznej tak duże, że trudno je ogarnąć laikowi. Tak więc nie mam przekonania, czy to ja, jako czytelnik nie sprostałam zadaniu, czy też autor próbował w jednej książce zawrzeć zbyt dużo treści. 

Jedno jest pewne, książką jest warta przeczytania. Jest tak obfita w treści, że nie podejmę się jej streszczenia. Lektura powoduje poszerzenie horyzontów i zachęca do dalszych poszukiwań. Przyznam, że po raz pierwszy czytałam tu np. o Protokołach Mędrów Syjonu, "fałszywej" książce, która miała wywrzeć tak ogromne znaczenie w historii holokaustu. Cmentarz w Pradze to również połączenie powieści psychologicznej z powieścią sensacyjną. Narrator Simone Simonini, człowiek o podwójnej osobowości prowadzi czytelników poprzez najbardziej wstydliwe i budzące odrazę zakamarki ludzkiej natury i historii. Uosabia poglądy i lęki ludzi rządzących Europą w XIX wieku. Nienawidzi Żydów, Francuzów, kobiet, kleru, jest bezwzględny i zdolny do popełnienia każdej zbrodni. Mimo to autor skonstruował jego portret psychologiczny w taki sposób, iż trudno ocenić go jednoznacznie, zwłaszcza, że przeszkadza w tym jego alter ego, druga (jaśniejsza) strona jego osobowości ksiądz Dalla Piccola. Simonini irracjonalnie wzbudza w czytelniku pewien rodzaj sympatii. A tajemniczości dodaje postaci fakt, iż do końca nie wiadomo, czy narrator jest księdzem, czy też ksiądz jest narratorem (fałszerzem i zbrodniarzem).  

Myślę, że aby dobrze ocenić tę książkę należy nabrać do niej dystansu, oceniać z pewnej odległości czasowej. Im więcej czasu mija od lektury, tym więcej zaczynam dostrzegać w niej treści i tym bardziej zaczyna mi się podobać jej zamysł.

Jestem pełna szacunku dla erudycji autora. Nie znam tak dobrze historii XIX wieku, ale chociażby pobieżna jej znajomość potwierdza, iż opisane na łamach książki zdarzenia historyczne miały miejsce w rzeczywistości. Książkę dobrze się czyta, fabuła wciąga, choć muszę przyznać, że były momenty dłużyzn; zbyt drobiazgowe opisy pewnych zdarzeń, czy rytuałów, losów narratora i jego dziadka, a także wstawki kulinarne, które nie konweniowały z całością.

Książka jest również kopalnią ciekawych spostrzeżeń. Zacytuje jedynie dwa, które bardzo przypadły mi do gustu:

„Ktoś powiedział, że patriotyzm to ostatnie schronienie łajdaków; ludzie bez zasad moralnych owijają się zwykle sztandarem, a bękarty powołują się zawsze na czystość swojej rasy. Narodowa tożsamość to jedyne bogactwo biedaków, a poczucie tożsamości oparte jest na nienawiści – na nienawiści wobec tych, którzy są inni. Należy podsycać nienawiść, jest cnotą obywatelską. Wróg to przyjaciel ludów. Potrzeba zawsze kogoś, kogo się nienawidzi, aby dzięki temu uzasadnić własną nędzę”.

„Organizujemy demonstracje przeciwko sobie, aby udowodnić ludowi, iż jesteśmy niezbędni, do tego, aby przywrócić porządek”. (drugi cytat podaję z pamięci, więc nie ręczę, za jego dosłowność)