W cieniu Łuku Triumfalnego

O książce pisałam tutaj, jednak zamieszczona u Marlowa recenzja niejako sprowokowała do kolejnego wpisu.
Upływ czasu często zaciera w pamięci fabułę i postaci bohaterów, tym co po lekturze pozostaje jest jej klimat. A klimat tej powieści to największy jej atut. Książkę mam na świeżo w pamięci, przeczytałam trzy tygodnie temu spacerując uliczkami, po których wędrowali jej bohaterowie.
Ravic, niemiecki chirurg, weteran wojenny, uciekający przed faszystowskim totalitaryzmem trafia do Paryża. Tutaj spędza czas pomiędzy szpitalem a podejrzanej konduity spelunkami, gdzie raczy się litrami calvadosu próbując zagłuszyć w sobie traumatyczne wspomnienia. 

Ranni, jeden obok drugiego, leżeli rzędami na tarasie, który nurzał się w księżycowym świetle. Dzieła tego dokonało kilku niemieckich i włoskich samolotów. Dzieci, kobiety, chłopi, rozdarci na strzępy odłamkami bomb. Dziecko bez twarzy, ciężarna kobieta z brzuchem otwartym aż do piersi, starzec cierpliwie ściskający w ręku oderwane od drugiej ręki palce, sądził bowiem, że da się je przyszyć. (str. 109)
Wojna, więzienie, tortury, ucieczka, ukrywanie się, życie pod przybranym nazwiskiem, utrata tożsamości. Ucieczka przed samotnością, bywanie w miejscach, gdzie dużo ludzi, bo cisza jest zbyt przerażająca.
Za głośno? Za głośne? Tylko cisza. Cisza, w której człowiek rozpada się, jak w próżni (str.21).
Gdy drzwi zamknęły się za doktorem B, w pokoju zrobiło się naraz cicho. O wiele ciszej, niż powinno było się zrobić po wyjściu jednego człowieka. Zdawało się, że hałas samochodów z ulicy odbija się o ścianę ciężkiego powietrza i przedostaje przez nią z trudem (str. 32)
Większość akcji dzieje się nocą (bo nocą każda rzecz nabiera innych barw), bo wówczas życie wydaje się bardziej odrealnione, nierzeczywiste. I nieprzywiązywanie się do rzeczy i do ludzi.
Pokój, parę walizek, kilka drobiazgów, kupka sfatygowanych czytaniem książek - tyle tylko trzeba człowiekowi, aby żył. Lepiej nie przyzwyczajać się do wielu rzeczy, kiedy życie jest tak niespokojne. Ciągle je trzeba gdzieś zostawiać, albo ktoś je zabiera. Trzeba być w każdej chwili gotowym do drogi. (str. 132)
Oddawanie się pracy, właściwie jedynie ona i chęć zemsty na gestapowskim oprawcy trzymają Ravica przy życiu. Tymczasem pojawia się kobieta. Joanna, to jedna z bardziej irytujących postaci kobiecych w literaturze. Chce żyć wygodnie z tym, kto będzie w stanie takie życie zapewnić.
Schludne małe mieszkanko i schludne, małomieszczańskie życie. Schludne, małe bezpieczeństwo nad brzegiem przepaści to marzenia Joanny.
Ravic zdaje sobie sprawę, jaki będzie finał ich znajomości, a jednak brnie w ten dziwny związek. Coś go do niej ciągnie. Próbowałam zrozumieć Joannę, chciałam w niej widzieć głupiutką, cwaną, przerażoną nadciągającą wojną młodą kobietę, która zachowuje się irracjonalnie, chce wygody i stabilizacji, a jednocześnie pragnie gorącego uczucia, a przede wszystkim chce żyć, przeżyć życie, zanim zacznie się wojna. Ale być może to moja nadinterpretacja.
Nagłówki gazet straszą nowymi tytułami. Zerwane rozmowy, nowe pakty, kolejne miliony wydane na zbrojenia.
Przy sąsiednim stoliku kilku Francuzów sprzeczało się o swój sprzedajny układ i rząd monachijski. Ravic ledwie słuchał. I tak każdy wiedział, że świat apatycznie zdąża ku nowej wojnie. Nikt nie próbował temu przeciwdziałać. Zwłoka, może jeszcze rok, to wszystko o co zdołano walczyć. (str. 98)
Francuzi przy sąsiednim stoliku ciągle mówili o rządzie i o tym, że Francja zawiodła. O Anglii. O Włoszech. O Chamberlainie. Słowa. Słowa! Czyny były po drugiej stronie. Tamci nie byli silniejsi, tylko bardziej zdecydowani. Nie byli też odważniejsi, ale wiedzieli, że ci nie chcą walki. Gra na zwłokę- ale co z tego przyjdzie? Czy się uzbroją, dopędzą tamtych, wezmą się w garść? Przyglądają się zbrojeniom tamtych i biernie czekają na nową zwłokę. (str. 100)
Każdy wie, że będzie wojna, tylko nikt nie wiem, kiedy. Każdy czeka cudu. … Nigdy nie było tylu mężów stanu wierzących w cuda, ile jest teraz w Anglii i Francji. I nigdy tak wielu w Niemczech. (str.137)
Z nastrojem bohaterów współgra pogoda. Ona również buduje klimat powieści.
(…) pojechał ku wilgotnej, ciemnopołyskliwej Avenue George V (str. 6),
(...)  na tle dżdżystego nieba pojawiła się mglista i ciemna masa Łuku Triumfalnego. (str. 7)
Doszli do Etoile. Przed nimi rozpościerał się plac, szary, wielki i nieobjęty. Mgła zagęściła się, nie było widać rozchodzących się ulic. Nie tylko ten plac, oświetlony rzadkimi, smutnymi księżycami ulicznych latarni, i ten monumentalny kamienny łuk, który ginął we mgle, jakby podpierał melancholijnie niebo i osłaniał samotny, słaby płomień na Grobie Nieznanego Żołnierza, wyglądając jak mogiła ludzkości pośród nocy i opuszczenia. (str. 10-11)
No i jest Paryż, z jego uliczkami, kawiarniami, hotelami, z jego atmosferą. Tajemniczy i mroczny, złowrogi i piękny. Pośród wielu drobnych zdarzeń, będących udziałem Ravica szczególnie zapadła mi w pamięć jego wizyta w Luwrze. Kiedy wszystko dookoła zdaje się walić, on idzie do muzeum, aby popatrzeć na piękne rzeźby. 

Gdybym miała napisać o książce jednym słowem, napisałabym klimatyczna.
Nie wiem, czy sprawiła to obecna sytuacja polityczna, czy dar

pisarza, ale poczułam się tak, jakbym sama znalazła się w przededniu wojny. Odczuwałam atmosferę przerażenia, strachu, beznadziei, wyczuwany gdzieś podskórnie lęk, którym podszyte było każde nawet najbardziej irracjonalne zachowanie bohaterów. Ich picie, wizyty w spelunkach, burdelach, seks,  chęć wyciśnięcia z życia, ile się da w jak najkrótszym czasie, bez myślenia o jutrze, bez odkładania czegokolwiek na później było niczym granie orkiestry na Titanicu. Beznadziejność sytuacji sprawiająca, iż człowiek znajduje się w potrzasku, bo jak długo i jak daleko można uciekać, kiedy nie ma dokąd uciec, a wiedząc, że nie ma odwrotu człowiek karmi się złudną nadzieją na cud.

Podczas drugiego czytania zdziwiła mnie spora ilość banalnych refleksji snutych przez głównego bohatera; pewną ich część cytuje Marlow.

Przyznaję, iż momentami postępowanie Joanny tak mnie irytowało, że gotowa byłam ją udusić gołymi rękoma. Fakt, iż literacki bohater budzi tak skrajnie negatywne emocje zawsze mnie zastanawia i nie mogę się zdecydować, co to oznacza dla jej oceny, bo raz z tego powodu mi się nie podoba, a innym razem uważam, że jest fantastyczna wykreowana.
Dopóty nie przeczytałam książki okolice Łuku Triumfalnego były dla mnie tylko miejscem. Ciekawym, ale niewiele znaczącym, żadnego szybszego bicia serca, żadnych emocji. Nie zachwycały Pola Elizejskie, Łuk był tylko kolejnym przejawem manii wielkości jednego człowieka, nie miałam  ochoty ani wdrapywać się na jego szczyt, ani zaglądać, co mieści się z drugiej strony. Dwa lata temu dzięki Holly poznałam okolice Łuku od strony uliczek, którymi chadzał Ravic. Z klimatu podejrzanych spelunek i nędznych hotelików niewielu tu zostało. Uliczki pełne są kawiarenek oraz co najmniej trzy gwiazdkowych hoteli z wygrawerowanymi na mosiężnych tablicach nazwami. Nie znalazłam ani hotelu International ani klubu nocnego Szeherezada, ani Koloseum, ani Ozyrysa.  Kawiarnia Fouqueta istnieje, nieświadoma faktu jej historycznej i literackiej roli odwiedziłam ją podczas pierwszego pobytu w mieście zostawiając tam całą gotówkę w postaci siedmiu euro na kieliszek wina.  

Podczas niedawnych wakacji czytanie książki w cieniu Łuku, wieczorny spacer pobliskimi uliczkami zakończony wizytą w knajpie na lampce calvadosu, nawet zaczepiający nieudolnie językiem Morozowa facet (który wziął mnie chyba za jedną z dziewczyn Rolandy) na długo pozostaną w pamięci, jako jedno z milszych przeżyć podczas tego pobytu.