Spojrzenie wstecz Rozmowy Justyna Dąbrowska

Z ogromną przyjemnością wspominam lekturę Miłości wartej starania tejże autorki, stąd pomysł sięgnięcia po kolejną książkę  autorki.

Spojrzenie wstecz to seria rozmów, jaką autorka (psycholog z zawodu) przeprowadza z ludźmi ze świata kultury i nauki. Rozmówcami są ludzie dojrzali (najmłodsi są już blisko osiemdziesiątki, a najstarsza rozmówczyni zbliża się do setki). Bohaterowie reprezentują różne dziedziny życia, niektóre zupełnie mi obce, co nie oznacza, że ich spostrzeżenia czy przemyślenia na temat  życia, wiary, przyjaźni, wojny, agresji, szacunku, miłości i oczywiście przemijania są mniej interesujące. Może najmniej stycznych znajduję z pewnym panem, którego przemyślenia są głęboko filozoficzne, a ja w tej dziedzinie ledwie utrzymuję się na powierzchni. 

Z przyjemnością natomiast odnajduję własne (czasami nieuświadomione) myśli w wypowiedziach  osób o tak bogatym dorobku naukowym czy artystycznym, zaś refleksje, które mnie się nie nasunęły stanowią temat do przemyśleń. Krótko o zaledwie trzech z dwunastu bohaterów wywiadów.

Jerzy Jedlicki historyk idei, działacz opozycji antykomunistycznej, autor wielu książek i publikacji twierdzi, iż najciekawszą jego książką jest ta, której nie napisał. Najlepsze pomysły zostaną po mnie jako tytuły prac nienapisanych i ewentualnie spisy treści, pobieżne konspekty. O czym byłabym ta książka? O ateizmie, źródłach zła (czy nienawiść i okrucieństwo są zaprogramowane przez ewolucję, czy przez cywilizację, czy obie razem), honorze, szacunku, przyjaźni. Honor to według niego  rozdęte ego, które nie widzi nic poza sobą, przesadne dbanie o własne dobre imię i o to, jak widzą nas inni. Może to prowadzić do tragicznych skutków. Nawet jeśli nie zgodzimy się z taką definicją, trudno nie dostrzec w niej sporej dawki prawdziwości.  Receptą na eliminację zła jest wzajemne poszanowanie, które mogłoby zostać zapoczątkowane przez eliminowanie agresji z języka. Agresja w wypowiedziach zarówno publicznych, jak i prywatnych bardzo mnie razi, więc podzielam zdanie pana Jerzego. Zaczyna się od mowy nienawiści, a kończy na agresji czynnej. A trzeba dodać, iż książka została wydana w 2012 roku, czyli rozmowy prowadzone były dekadę temu, a temat wciąż coraz bardziej palący. Najbardziej rozśmieszyło mnie stwierdzenie pana Jerzego, że powodem napisania  książki byłaby chęć przekonania się, czy posiada światopogląd. ..bo nie jestem tego pewien. Podejrzewam, że mam, i to mi oczywiście pochlebia, ale nie jestem tego całkiem pewien. Kokietowanie to, a może szczerość w którą nie każdy uwierzy?

Danuta Szaflarska - aktorka i łączniczka w powstaniu warszawskim. Pamiętam ją z wielu ról, ale  najlepiej z jednej z ostatnich – bohaterki filmu Pora umierać. Pani Danuta wspomina doświadczenia wojenne, które osiadły w niej na zawsze i wryły się w pamięć,  jak obrazy, których nie można usunąć, bo będą tam trwać aż do końca, a jednocześnie mówi o wielkiej radości życia i jego docenianiu, o ciągłym planowaniu i pracy, która jest pasją i życiem zarazem. I tu pojawia się stwierdzenie, którego zazdroszczę; Praca jest błogosławieństwem. Nie ma nic piękniejszego kiedy człowiek całe życie robi, to co kocha najbardziej. Zazdroszczę, bowiem moja praca nie daje mi satysfakcji i z niecierpliwością odcinam dni na centymetrze, jakie pozostały do jej zakończenia.

A co na temat przemijania mówi kobieta w wieku lat dziewięćdziesięciu siedmiu? najtrudniejsze dla kobiety jest, jak się kończy trzydzieści lat. To jest najgorsze. Bo wtedy się wie, że się opuszcza młodość. A potem to już zabawa. Myślę, że dziś ta granica wieku, kiedy kobieta czuje się młodo znacznie się przesunęła, dla niektórych do czterdziestki, a dla innych nawet do pięćdziesiątki.

Największą przyjemność przyniosła mi rozmowa z panią  profesor z dziedziny medycyny, neurolog- Ireną Hausmanową- Petrusiewicz, która cieszy się życiem jakby odwrotnie proporcjonalnie do upływu lat. Zupełnie, jakby z perspektywą nadchodzącego końca to co jeszcze zostało smakowało lepiej i intensywniej. Bo najważniejsze w życiu jest samo życie. Dziewięćdziesięciotrzyletnia kobieta mówi- Ja czuję teraz radość życia. Naprawdę. Tego przedtem nie miałam.…Żeby mi zdrowie dopisywało, żebym rozumiała, co się dzieje, żebym mogła życie chłonąć. …. Nie chodzi mi o jakieś używanie życia, tylko żeby ono się toczyło wokół mnie, żeby w nim po prostu tkwić. (str. 39). Jakże mi się to podoba, to podejście do życia i to czerpanie zeń pełnymi garściami. Staram się przeczytać i to, i tamto, czytam po nocach i poświęcam wiele czasu rzeczom, z których prawdopodobnie nie będę nigdy korzystać, ale to wszystko sprawia mi ogromną przyjemność. Ogromną. (str. 39) Sama mogłabym powiedzieć to o sobie, ileż to rzeczy robię, zapewne nikomu niepotrzebnych, ale tak ważnych dla mnie, dających radość i poczucie sensu. Ta ciągła potrzeba poznawania. A z drugiej strony czerpanie radości z rzeczy zwyczajnych (coś ciekawego się widziało, spotkało się ciekawego człowieka, ma się bliskich i nie ma za dużych kłopotów).  I to chcenie, aby jeszcze tak wiele zobaczyć, choć wie się, że to nierealne.  I jeszcze jedna bliska mi cecha - za żadne skarby nie myśleć o przemijaniu. I kolejna- czytanie. Noce i dnie mogę czytać bez końca. Lubię tkwić w życiu książkowych bohaterów…. Jak wydali Prousta-opuściłam tydzień zajęć, żeby go przeczytać. (str. 41). Rozumiem to doskonale, wzięłam kiedyś dzień urlopu tak, aby wyjść ze świata literackiej fikcji i wrócić do rzeczywistości.

Rozmów i bohaterów jest dwunastu. Wspólnym mianownikiem wszystkich wypowiedzi jest cieszenie się życiem, jego trwaniem, pogoda ducha (wbrew chorobom, zniedołężnieniu, nienadążaniu za uciekającym światem). Jak twierdzi jeden z bohaterów, jak świat mi ucieknie tak daleko, że przestanę go zupełnie rozumieć- wówczas uznam, że pora odejść. Bycie takim staruszkiem to moje marzenie. Można usiąść i  rozpaczać nad zmarnowanym życiem i brakiem perspektyw, niewykorzystanymi szansami, a można też zacząć żyć, nawet, jeśli nigdy dotąd się tego praktykowało. 

Polecam rozmowy, bo prowadząca je ma talent do zadawania właściwych pytań a rozmówcy są ludźmi o bogatej osobowości i ogromnym doświadczeniu życiowym. Warto jest spojrzeć na życie z ich perspektywy. Perspektywy osoby, która już nic nie musi. A tak wiele jeszcze chce.

Książka przeczytana w ramach sierpniowego wyzwania u Ani (stosikowe losowanie).