Hamlet w stanie spoczynku Gabriel Michalik

Chyba przeczytałam książkę w niewłaściwym momencie. Chyba spodziewałam się po niej czegoś innego. A może po prostu jestem za bardzo zmęczona pracą, jej tempem, codziennością i nadmiarem obowiązków.  Oczekiwałam po książce, pewnie niesłusznie, ale oczekiwania swoje budowałam na interpretacji tytułu - pewnego rodzaju rozprawy na temat zmagania się człowieka z własnymi ograniczeniami, ze starością, z zapomnieniem, z odchodzeniem i to nie przez człowieka zwyczajnego, a przez człowieka  obdarzonego wielkim ego, wszakże artystę, czyli wrażliwca, a może nadwrażliwca. Tymczasem książka jest raczej rodzajem monografii dotyczącej w takim samym stopniu, a może nawet większym stopniu – Domu w Skolimowie, jak i jego mieszkańców. Ponad połowa książki obejmuje historię budowy Domu Aktora Weterana, opis problemów biurokratycznych, ekonomicznych, kłopotów z personelem, kwestii opieki medycznej, duszpasterskiej posługi, politycznych i personalnych wojen podjazdowych w kierownictwie związku (ZASP). W tym wszystkim gdzieś od czasu do czasu przemyka zagubiony, zapomniany; były Hamlet, Otello, Kordian, solista baletu, primabalerina, diva operowa, albo zwyczajny inspicjent, III Halabardnik, czy statysta. Może taki był celowy zabieg pisarza, aby mieszkańcy domu stanowili zaledwie tło opowieści, byli jedynie nieistotnym wypełnieniem, wszakże oni odejdą, Dom zostanie. A może trudno było namówić na szczerą wypowiedź mieszkańców Domu zachodzącego słońca. Choć z drugiej strony autor sam pisze, że chętnych na rozmowy nie brakowało. I chyba nie mogło być inaczej; artystyczna dusza potrzebuje publiki, choćby jednoosobowej. To takie ludzkie, że chce się przetrwać, choćby w pamięci potomnych, a parę linijek w książce daje choć namiastkę, złudzenie nieśmiertelności. Tego właśnie od książki oczekiwałam; rozmów z mieszkańcami  domu; co czują dzisiaj, jak przygotowują się do tej największej w życiu roli, jak widzą przeszłość i co jest dla nich ważne dzisiaj. Odchodzenie, starzenie się, godzenie z fizycznymi i psychicznymi ułomnościami to przecież także sztuka. Książka zawiera kilka szczerych i bardzo wzruszających historii, jak choćby ta o reżyserze, który zamieszkał w Skolimowie ze strachu przed samotnością, a został wykluczony z towarzystwa, czy ta o tancerzu, którego rozpierała energia, a życie przykuło do balkonika. Jest też parę ciekawych anegdotek, jednak jak dla mnie to trochę za mało. Z wielką przyjemnością przeczytałam natomiast wypowiedź Andrzeja Łapickiego na temat kondycji współczesnego teatru. Wypowiedź z którą zgadzam się w zupełności, a której wyraz daję często opisując swoje wrażenia z oglądania spektakli teatralnych.

Chociaż właśnie uświadomiłam sobie, że być może autor nie miał o czym pisać, bowiem mieszkańców Domu ogarnęła apatia, marazm, niechęć do działania, odizolowanie się, powolne zasklepianie się w sobie, w odchodzeniu. Książka jest gorzką refleksją na temat zaprzepaszczenia idei powstania Domu, refleksją pełną goryczy, iż  Skolimów utracił  swoją niezwykłość, rodzinną atmosferę, że zabrakło poczucia więzi, chęci do działania. Z jednej strony autor podkreśla rodzinną atmosferę odchodzenia, jaka towarzyszy każdemu pensjonariuszowi, a z drugiej strony wskazuje na marazm, niemożność poderwania do działania, apatię mieszkańców domu, zamykanie się w sobie z lęku przed nieuniknionym. Teraz dochodzę do wniosku, że tak mała ilość wspomnień na temat pensjonariuszy domu to wyraz zmian, jakie nieubłaganie czyni czas zarówno w ludzkiej pamięci, jak i sprawności intelektualnej oraz fizycznej. To bardzo smutna książka. Rozwiewa ona też pewien mit, jakiego ofiarą przyznaję i ja sama padłam. Mit Skolimowa będącego rajem dla odchodzących ze sceny aktorów.

Autor włożył sporo pracy w zebranie pełnego katalogu mieszkańców Domu w Skolimowie. Z powodów rodzinno-sentymentalnych (bywał tu od dzieciństwa, tu zakończyły życie jego dwie ciotki, ojciec, macocha, z wieloma mieszkańcami się zaprzyjaźnił) przejawia on niezwykle emocjonalny stosunek do tematu.

Muszę przyznać, iż nie bardzo przypadł mi do gustu język, jakiego używa autor, trochę archaiczny. Czasami musiałam czytać zdanie po kilka razy, aby zrozumieć jego sens. Ale to mogę położyć na karb przepracowania ostatnich tygodni.

Książka bardzo ładnie wydana, w twardej oprawie. Dodatkowym atutem są ciekawe czarno-białe fotografie oraz indeks mieszkańców Domu w Skolimowie; niestety tylko tych, którzy odeszli. Autor wyjaśnia powody braku indeksu żyjących mieszkańców Domu.

I jeszcze jedna uwaga. Chyba nie nadążałam za autorem, bo wydawało mi się, iż raz używał narracji w pierwszej osobie liczby pojedyncze;

Z Domem Aktora Weterana mam więc do czynienia od lat przeszło trzydziestu. Odkąd zamieszkał tu mój ojciec, przyjeżdżałem tu i nadal przyjeżdżam, jeśli jestem w Polsce kilka razy w tygodniu. …

- innym razem w pierwszej osoby liczby mnogiej

Zaznaczmy tu jeszcze, że idea schroniska rodziła się (o jej narodzinach, wbrew chronologii piszemy jednak nieco dalej) w czasach, gdy życie aktora nie było usłane płatkami róż.

Ale może to także celowy zabieg, którego nie zrozumiałam. 

Dla wyrobienia sobie pełniejszej opinii o książce podaję link do opinii u montgomerry, której książka bardzo się spodobała.