Cudzoziemka Maria Kuncewiczowa, czyli zmobilizowana przez Bazyla

Niemal dziesięć lat od pierwszej lektury Cudzoziemki moja opinia nadal jest identyczna. Fabuła zatarła się nieco w pamięci, ale postać Róży - jednej z najbardziej irytujących postaci kobiecych w literaturze, a zarazem świetne studium psychologiczne pozostało w pamięci na tyle mocno, że postanowiłam do Cudzoziemki wrócić.  Uważam ją za jedną z lepszych książek, jakie czytałam. Nie będę się powtarzać po wrażenia z lektury odsyłam do wpisu z maja 2012 r. 

Podobnie, jak i podczas pierwszej lektury miałam nadzieję, że znajdę dla Róży jeśli nie usprawiedliwienie to chociaż zrozumienie. Nie znalazłam. Jej przemiana wydaje mi się wyrazem życzeniowej postawy jej autorki, która pisząc książkę, której bohaterka wzorowana jest na jej matce próbowała wyzwolić się spod obrazu kobiety unieszczęśliwiającej siebie i swoich bliskich. Może była to próba ocieplenia wizerunku Róży, ale w mojej ocenie próba nieprzekonująca.   

Jeśli ktoś jeszcze nie czytał Cudzoziemki może tych kilka zdań zachęci go do lektury.

Urodą operowała mistrzowsko. Ponieważ w erotycznych okolicznościach nie bywała wzruszona, nie zabrakło jej nigdy okazji, by zaobserwować w lustrze, który uśmiech, wyraz, jaka poza są najbardziej korzystne. Zauważyła, że przy uśmiechu nieb szerokim mięśnie twarzy układają się niesfornie, kryjąc oczy, co nie jest okupione błyskiem zębów. Zatem ilekroć wypadało mdło się roześmiać opuszczała głowę i dłonią przesłaniała twarz- wtedy nie kompromitowała oczu i nadawała śmiechowi pozory ładnej melancholii. … Wiele w tym znajdowała pociechy, że tak prostymi środkami można było osiągnąć zemstę nad rodem męskim, nad Polską, nad Rosją i nad własnym życiem. [Ona] wiedziała, że zemsta niczego nie uleczy[…]. mściciel ostrze kary sam przeciw sobie obraca. (str. 19) Wiedziała, ale czuła inaczej.

Władysław [syn] przekonał się, że za nic na świecie nie może Róży przebłagać, że nie ma takiego miejsca, które by chciała uznać za szczęśliwe, ani takiego czasu, który by ją uspokoił. Widział siebie czystym w sumieniu; uczyniwszy wszystko na co go było stać, wykreślił z życia Różę; pozostawił już tylko matkę. Matkę często niepoczytalną, groźną  dla otoczenia, o którą trzeba dbać, którą jednak przede wszystkim należy izolować. .. Władysław skrzętnie nadsyłał sumy, zapewniające matce dostatek i kurację. Na terenie zaś własnego domu ograniczał tak ściśle jej zasięg, że wszelkie ekscesy stawały się niemożliwe. (str. 110).

Dlaczego? Matka najpierw przyczyniła się do zniszczenia pierwszego związku syna, potem doprowadziła do depresji synowej, a zapraszana do jego domu niszczyła wszelkie kontakty towarzyskie i relacje zawodowe syna. Zapraszana zaś przez niego na wycieczki szybko się nudziła i nie znajdowała niczego godnego uwagi.

Dlaczego Cudzoziemka? bowiem Róża wszędzie czuła się obco, w kraju, w którym się urodziła, w kraju, w którym zamieszkała, w kraju który odwiedzała, w domu, w rodzinie, a chyba także ze sobą samą.

Róża zyskała moje współczucie tylko raz, kiedy uświadomiła sobie, że tak naprawdę wcale nie żyła. A to dlatego, że zabrzmiało to ludzko i szczerze. Trudno nie współczuć osobie, która zniszczyła to co mamy jedyne i najcenniejsze.

Myślałam, że w cudownym takim kraju, gdzie w końcu października wieczory lipcowe, gdzie na grobach siedzą i całują się,  a w grobach- werbena… ja myślałam, że tutaj śmierć nie straszna! Ach Władyś ty mój- straszna, wszędzie zawsze straszna dla człowieka, który urodził się i  nie żył. Nie żył wcale…[…] Władyś jakże będę umierać, kiedy nie żyłam ja wcale? (str. 109)

Ciężko było mi się zabrać za ten wpis, pisałam, skreślałam, odkładałam ad acta, ale kiedy wczoraj przeczytałam u Bazyla, jak ciężko mu wrócić do pisania  usiadłam i naskrobałam kilka zdań. 

Bazyl teraz twoja kolej.