Spacer po krakowskim Kazimierzu

Pasaż z Listy Schindlera

Podczas tegorocznych wakacji najwięcej czasu spędziłam na Kazimierzu. To odrębnie niegdyś miasto do dziś przyciąga klimatem. Pamiętam, że nie potrafiłam przekonać do Kazimierza mamy. Kiedy byłyśmy tam dwanaście lat temu nie mogła się nadziwić, że podoba mi się miejsce, gdzie jest brudno i brzydko. Raziły ją pokryte bazgrołami mury kamienic, ponalepiane na domach i dryfujące na wietrze afisze, śmieci na ulicach oraz tych ulic posępność. Ale jak mawia mój guru (Olaf Kwapis) jeśli się jakieś miejsce kocha przyjmuje się je z całym dobrodziejstwem inwentarza i z tym co piękne i z tym, co szpetne. Widzimy i to co jawi się naszym oczom i to co wyimaginowane, widzimy miejsce z naszych wyobrażeń powstałych z tęsknoty, literatury, kinematografii. Dlatego  podobają nam się zarówno urokliwe widoczki kawiarnianych ogródków, ukryte w zaułkach ukwiecone dziedzińce, klimatyczne knajpki, budynki synagog, szyldy  w  jidysz, majestatyczne wieże gotyckich katedr, jak i te ponure przybrudzone zębem czasu uliczki i mury, które były niemymi świadkami historii. Nie umiałabym wskazać jednego miejsca na Kazimierzu, które jest jego wizytówką, bo jest on syntezą wielu miejsc, które dopiero w całości składają się na ten niepowtarzalny klimat miejsca. 

Bazylika Paulinów na Skałce

Najczęściej wędrówkę po Kazimierzu zaczynam od odwiedzin  wzgórza na Skałce, gdzie znajduje się Bazylika Michała Archanioła i biskupa Stanisława. Jak większość budowli kościelnych i ta powstała w miejscu dawnej pogańskiej świątyni. Pierwotnie istniał tu romański kościółek pod wezwaniem Michała Archanioła, za sprawą Kazimierza Wielkiego został on przekształcony w gotycką świątynię. Z miejscem tym wiąże się historia konfliktu władzy monarszej z władzą kościelną. Biskup krakowski Stanisław (dzisiejszy święty ze Szczepanowa), który upominał króla (Bolesława Śmiałego) z powodu jego niecnego postępowania i siania zgorszenia został skazany na obcięcie członków. Wg legendy snutej przez Wincentego Kadłubka biskup został zamordowany przez samego króla podczas odprawiania nabożeństwa w kościele. Bardziej prawdopodobnym jest, iż biskup został zamęczony na śmierć. Przed świątynią znajduje się dawne miejsce pogańskiego kultu, zwane dziś Sadzawką Św. Stanisława. Tutaj miały zostać wrzucone szczątki umęczonego biskupa. Kilkadziesiąt lat później Kazimierz Jagiellończyk na prośbę Jana Długosza oddał kościół na Skałce zakonowi Paulinów, którzy sprawują nad nim pieczę do dziś. Obok kościoła znajduje się ich klasztor. Od lat usiłowałam odwiedzić znajdującą się pod murami świątyni Kryptę Narodową. Kilkakrotnie miałam pecha, bowiem mimo informacji o godzinach otwarcia była ona zamknięta, a wokół nie było żywego ducha. W tym roku szczęśliwie trafiłam na Dni Dziedzictwa Kulturowego, podczas których jedną z atrakcji była możliwość obejrzenia kompleksu Paulinów, w tym Ogrodu znajdującego się w pobliżu klasztoru Paulinów. Trafiłam również po raz pierwszy na otwartą Kryptę, w której spoczęły szczątki między innymi Wyspiańskiego, Długosza, Asnyka, Kraszewskiego, Miłosza. Dziś dobrze pamiętamy spory, jako wywołał pochówek w Krypcie Czesława Miłosza, ale zapewne mało kto wie, że ponad sto lat temu podobne spory budził pochówek Józefa Ignacego Kraszewskiego, któremu duchowni nie mogli wybaczyć powieści Boleszczyce, w której odsądził od czci i wiary biskupa Stanisława, ukazując go jako zdrajcę. Ponadto Kraszewski wychwalał Garibaldiego, który walczył z Ojcem Świętym. Poniżej kilka zdjęć z tych odwiedzin. 

Sadzawka Św. Stanisława

 

Narodowy Panteon Artystów na Skałce

Płaskorzeźba ze źródełkiem obok Sadzawki Św. Stanisława

Ogród Paulinów 

Jeśli nie idę na Skałkę zaczynam spacer od Placu Wolnica. Przyznam, że nawet ja zakochana w Kazimierzu nie potrafię dostrzec w nim nic ładnego, poza znajdującym się tutaj budynkiem, w którym kiedyś mieścił się Ratusz Miejski, a dziś znajduje Muzeum Etnograficzne. Kiedy Kazimierz zyskał prawa miejskie (XIV wiek) miejsce to tętniło życiem, tutaj odbywał się handel, na placu znajdowały się waga, postrzygalnia, kramy. Nazwa placu wywodzi się od prawa do wolnego handlu mięsem poza kramami, jakie nadano wówczas miastu.  Z placu Wolnica rozciąga się widok na kościół Bożego Ciała. Jak większość kościołów jest on mieszaniną stylów, w których przeważa gotycka budowla z barokowym wykończeniem wnętrza, z przepięknym obficie złoconym ołtarzem głównym, majestatycznymi stallami oraz ciekawą amboną w kształcie łodzi. Ciekawostką jest, iż w kościele złożone zostały szczątki twórcy kaplicy Zygmuntowskiej i rajcy miasta Kazimierza Bartłomieja Berrecci który padł ofiarą włoskiej mafii przed Pałacem Pod Baranami na krakowskim rynku na początku XVI wieku. Przy kościele znajduje się klasztor, gdzie kwaterował podczas oblężenia Krakowa Karol X Gustaw. 

Kościół Bożego Ciała od strony Placu Wolnica

 

Ołtarz i stalle

Ambona w kształcie łodzi

Nieopodal znajduje się jedna z moich ulubionych uliczek kazimierskich ulica Józefa. Jej pierwotna nazwa brzmiała żydowska, zaś obecna została nadana na cześć cesarza Józefa II. Pełno tu kawiarenek i knajpek, antykwariatów i galerii sztuki, ukrytych na dziedzińcach ogródków kawiarnianych. U jej wylotu z ulicą Szeroką znajduje się jedna z synagog (Synagoga Wysoka).

W tym roku po raz pierwszy odkryłam niezwykle urokliwy zakątek – pasaż z kamiennymi schodkami stanowiący zaplecze kawiarni Mleczarnia. Ten fragment Kazimierza grał w filmie Lista Schindlera. 

Zaułek ze schodkami (wejście od Józefa 12 lub od Meiselsa z ogródka Mleczarni)

 

Jeden z ulicznych ogródków (być może na Józefa)

Wejście do Synagogi Wysokiej

Esterka (z serii Krakowskie Murale na ul.Józefa)

 Kazimierz Wielki

Jak Kazimierz to oczywiście Plac Nowy i Okrąglak. Ten niegdyś słynął z zapiekanek, ponoć najlepszych w Krakowie, cieszył się sławą równą sławie niebieskiej Nyski przy Hali Targowej na Grzegórzeckiej, z której od lat sprzedaje się grilowane kiełbaski.  Trudno mi ocenić, czy smak zapiekanek rzeczywiście jest tak wspaniały, od lat nie jadam fast foodów. Kiedyś będę musiała spróbować. Wokół Okrąglaka znajdują się stoiska z warzywami, owocami oraz antykami i starzyzną. Sam Plac nie wygląda zachęcająco.

Okrąglak na Nowym Rynku

Dziś jest tutaj przede wszystkim głośno w dzień i jeszcze głośniej w nocy. Nie polecam tu noclegu. Okolice Okrąglaka oraz fragment ulicy Józefa grały Kaliniec w filmie Noce i dnie, między innymi w scenach pożaru miasta. Ciekawostką jest to iż zaczekano z wyburzeniem paru zniszczonych po wojnie kamienic pozwalając je na potrzeby scenariusza spalić.

Najbardziej znana z kazimierskich ulic to ulica Szeroka, tutaj co roku odbywa się Festiwal Kultury Żydowskiej, podczas którego na ponad dwustu wydarzeniach (koncerty, happeningi, wykłady, prelekcje, warsztaty czy wystawy) prezentowana jest kultura żydowska, a najbardziej znanym jest siedmiogodzinny koncert muzyki żydowskiej Szalom na Szerokiej. Nie miałam jeszcze okazji uczestniczenia w tym wydarzeniu, co tylko świadczy, jak wiele jeszcze przede mną. W okolicy znajdują się  trzy synagogi: Stara (dziś Muzeum Kultury Żydowskiej),  Remu i  Mała (Popera). Obok Synagogi Remu umiejscowiony jest najstarszy cmentarz żydowski w Krakowie i jeden z najstarszych w Europie (cmentarz Remuh). Podczas wojny zrobiono tu wysypisko śmieci, a z oryginalnych macew zachowało się tylko kilka. Znalezione w wyniku powojennych wykopalisk fragmenty płyt nagrobnych zostały wmurowane w wewnętrzną ścianę cmentarza, nazwaną ścianą płaczu.

Będąc na Kazimierzu dobrze jest się przespacerować uliczkami Miodową (Synagoga Tempel), Meisnera, Estery, Kupy, Meiselsa, Jakuba. Najlepiej jest zagubić się w uliczkach i dokonywać własnych odkryć. 

Niestety z dawnej atmosfery Kazimierza (od 1800 r. dzielnicy miasta Krakowa), o której przed wojną pisał Karol Estreicher pod wieczór w dni świąteczne Kazimierz cichnie i uspokaja się. Na ulicach chodzą Żydzi ubrani w długie chałaty, w czapkach obszytych lisim futrem, z okien domów biją światła żarzących się świec. Modlącą się ludnością zapełniają się Bożnice: Stara Synagoga, Remuh, Wysoka i inne. Miasto żydowskie tworzy dziwny, niepozbawiony uroku obraz nie pozostało już nic. Żydzi przesiedleni z Krakowa do Kazimierza pod koniec XVI wieku zostali zeń wygnani w XX wieku. Ci, którzy ocaleli po wojnie opuścili nie tylko Krakowski Kazimierz opuścili też nasz kraj.

Wejście do synagogi Remu

Ściana płaczu na cmentarzu Remuh

Na Szerokiej

Mleczarnia na Meiselsa

Dziś Kazimierz jest raczej krakowskim Montmartre`m niż dzielnicą żydowską, a po dawnym świecie pozostały jedynie budynki synagog, cmentarz, gwiazdy Dawida i parę szyldów w jidysz.   

                                                     

Widok na Szeroką z dziedzińca Synagogi Starej

                   

Spacerując uliczkami dawnego żydowskiego miasteczka warto jest dojść do Wisły na wysokości Kładki Ojca Bernatka, która łączy Kazimierz z Podgórzem (gdzie w czasie wojny Niemcy utworzyli getto). Ozdobą Kładki Bernatka są zawieszone na linach mostu rzeźby Jerzego Kędziory. Kiedy oglądałam je po raz pierwszy byłam raczej zdziwiona, niż zachwycona. Dzisiaj ulegam ich urokowi. Dzięki niestabilnej podstawie miotanej podmuchami wiatru rzeźby przedstawiające akrobacje żyją własnym życiem i przyciągają wzrok, są w pewnym sensie odpowiednikiem naszego losu. Początkowo było ich dziesięć, obecnie są cztery, trwają rozmowy zmierzające ku zakupowi pozostałych sześciu, bowiem zainstalowane na czasowej wystawie Między niebem a ziemią spodobały się zarówno mieszkańcom, jak i przyjezdnym. 

 Mój wpis jest tylko krótkim spacerem po jednej z najciekawszych dzielnic miasta, aby je poznać bliżej należy wejść do synagog, podelektować się małym co nieco w którejś z kawiarenek, napić się wina w jednej z knajpek, posłuchać muzyki w pubie, wejść na cmentarz Remuh i zostawić swą prośbę na nagrobku Rabina Mosze Isserlesa, zjeść zapiekankę U Endziora a może spróbować koszernego jedzenia w którejś z kazimierskich restauracji.

 Robiąc wpis skorzystałam z kilku archiwalnych zdjęć, które wydawało mi się lepiej oddają klimat miejsca, niż te zrobione trzy tygodnie temu.