Od Memlinga do Memlinga

Sąd Ostateczny Memling zdjęcie zza szyby w MNG

Mam do Memlinga słabość. Jego Sąd Ostateczny towarzyszył mi od wczesnego dzieciństwa. Przez długie lata było to najważniejsze oglądane przeze mnie face to face dzieło. Zachwycałam się boginiami Botticellego, ale ich nie widziałam (zobaczyłam wiele lat później). Wizja piekła i nieba przedstawione na średniowiecznym obrazie na długi czas ukształtowały moją dziecięcą wiarę w dobro i zło, nagrodę i karę. Diabły wpychające do kotłów z gorącą smołą były przerażające. Zapewne tak samo odbierali je współcześni Memlingowi, jako przestrogę przed grzesznym życiem. 

Po jakimś czasie nasze drogi (moja i Hansa M.) ponownie się przecięły. Zaczęłam pracę w Muzeum i mogłam przyglądać się obrazowi długo i dokładnie i to z bardzo bliska. Już nie bałam się piekielnego ognia i diabłów, częściej zerkałam ku kryształowym schodkom prowadzącym do raju i znajdującym się na ich szczycie anielskim muzykantom. Uspokajająco działał Archanioł Gabriel będący gwarancją sprawiedliwego osądu.

zdjęcie ze strony wikipedii

Sąd Ostateczny przez bardzo długie lata był jedynym obrazem Memlinga, jaki znałam.

W tamtych latach o albumie z reprodukcjami obrazów Memlinga można było tylko pomarzyć. Zresztą i dziś nie spotkałam się z polskim wydaniem albumu z reprodukcjami (poza tymi, które dedykowane są temu właśnie dziełu). Nie należy Memling do tak znanych malarzy, jak choćby Van Eyck czy Roger Van de Wayden, a jednak to właśnie on jest bliższy mojemu sercu, bo po trosze jakby rodzimy.

Piekło (fragmenty - zdjęcia z albumu)

A wszystko dzięki Pawłowi Benecke – kaprowi z karaweli Piotr z Gdańska, który zaatakował płynący pod neutralną flagą Burgundzką galeon. Przywłaszczył sobie znajdujące się tam kosztowności i drogie materie (należące do zarządzającego brugijską filią banku Mediccich Portinariego) a także wielkiej urody obraz ołtarzowy zamówiony przez wcześniejszego zwierzchnika Portinarego a dziś jego podwładnego Angelo di Jacopo Taniego. O historii obrazu pisałam tu. Oczywiście nie pochwalam rabunku, niezależnie od tego, czy Kali kradł, czy kradziono Kalemu, no ale skoro już obraz znalazł się w Gdańsku to mogę przynajmniej cieszy oczy jego widokiem. A jego losy splotły się z moimi.

Czyż nie są piękne kryształowe schody - choć może sprawiają wrażenie lodowato zimnych

Najpierw odwiedziny małej Gosi w galerii sztuki i zaciekawienie obrazem a także wrażenie jakie zrobił na dziecku. Potem praca w tejże galerii i codzienne spotkania z Memlingiem, potem wspólne wizyty z koleżanką i analizowanie rudowłosnych bardzo do siebie podobnych kobiet (jakby pozowała mu jedna i ta sama modelka), potem otrzymanie w prezencie pożegnalnym z kolejnej firmy książki o tymże obrazie. Potem trafiam na wykład w tejże galerii poświęcony obrazowi.

Wówczas w tamtych dawnych latach mojej młodości i dojrzałości jakoś nigdy nie przyszło mi do głowy, aby poszukać obrazów Memlinga w internecie. Dopiero parę lat temu natknęłam się na jeden z obrazów Memlinga w Rzymie w Galerii Pamphilij. Było to nie lada zaskoczenie, bo okazało się, że Memling – „nasz gdański” choć przecież de facto brugijski malował też inne obrazy a te znajdują się w ważnych galeriach sztuki w całej Europie. Rok temu trafiłam na kolejnego Memlinga w Wiedniu. Jednak jak dotąd najwięcej obrazów Memlinga spotkałam podczas tegorocznej wyprawy do Belgii.

Memling w rzymskiej Galerii Pamhilij (Opłakiwanie po zdjęciu z krzyża z donatorem)

Hans Memling urodził się o 1435 r. w Seligenstandt (miasto położone na terenie dzisiejszych Niemiec). Jednym z jego nauczycieli był prawdopodobnie Roger van der Wayden. Nauka mogła odbywać się w jego brukselskim warsztacie. Hans czerpał zarówno z van Eycka, van der Waydena, Boutsa a także z innych malarzy. Jego styl jest eklektyczną mieszaniną zapożyczeń i własnych pomysłów. Z jego osobą wiąże się legenda o ranionym żołnierzu Karola Śmiałego (to ten książę, którego nagrobek znajduje się w brugijskim kościele Najświętszej Marii Panny) przygarniętym przez zakonników klasztoru przy Szpitalu Św. Jana w Brugii. To oni mieli go znaleźć na progu Szpitala. On zaś w podzięce za opiekę i udzielone schronienie miał malować dla zakonu obrazy ołtarzowe i stworzyć relikwiarz Św. Urszuli. Dzieło, którym zachwycali się XIX wieczni romantycy. Legenda, jak to legenda piękna, ale mało prawdopodobna. Memling bardzo wcześnie przybył do Flandrii. W 1465 r. (jako trzydziestolatek) otrzymał prawa obywatelskie. Należał do najbogatszych i najbardziej wpływowych mieszkańców miasta. Miał trzy domy, prowadził pracownię, w której zatrudniał wielu pomocników i uczniów, a jego klientami byli bogaci kupcy brugijscy, niemieccy, włoscy bankierzy, możni panowie (min. sir Donne Anglik, który przybył na ślub Małgorzaty księżniczki Yorku z Karolem Śmiałym).

Fragment Mistycznych zaślubin Św. Katarzyny z Muzeum Szpitala Św. Jana

W Szpitalu Św. Jana znajduje się dziś Muzeum, przez niektórych zwane muzeum Memlinga, bowiem znajduje się tutaj aż pięć jego obrazów a także Relikwiarz Św. Urszuli.

Częstym tematem jego obrazów jest Sacra Conversazione (Święta Rozmowa), czyli znajdująca się w centralnym punkcie obrazu Matka Boska w otoczeniu świętych. To właśnie jedno z dzieł Memlinga Mistyczne zaślubiny Św. Katarzyny podaje się za typowy przykład tego rodzaju malarstwa. Tradycyjnie dla owych czasów postacie donatorów znajdują się często na na rewersie bocznych skrzydeł ołtarza.

Charakterystyczne dla Memlinga są wysmukłe postacie, przez co stają się bardziej gotyckie, jak świątynie pnące się do nieba, tak jego Madonny i święci, ale też donatorzy są wysocy i szczupli, a przez to bardziej liryczni, a może nawet eteryczni.

Obrazy znajdujące się w brugijskim Muzeum Św. Jana są niezwykle kolorowe i pełne szczegółów, co jest cechą malarstwa tamtych czasów. Są harmonijne i tchnące spokojem.

I choć wszystkim obrazom przyglądałam się wnikliwie, to wzrok przyciągał ołtarzowy obraz Mistycznych zaślubin Św. Katarzyny. Obraz powstał dla głównego Ołtarza w kaplicy Św. Jana i przedstawia Madonnę w otoczeniu dwóch Janów (św. Jana Ewangelisty i Jana Chrzciciela) jednak przez długie lata nazywany był mistycznymi zaślubinami Św. Katarzyny. Przeczytawszy o Jezusie wkładającym pierścień na palec Katarzyny szukałam na obrazie dorosłego mężczyzny i uświadomiwszy sobie, że to niemożliwe, gdyż obraz przedstawia Madonnę z dzieciątkiem – rozbawiłam sama siebie tą pomyłką. Ale to pewnie emocje związane z podziwianiem dzieła sztuki sprawiły, że odebrało mi na dłuższą chwilę jasność umysłu i mogłam szukać mężczyzny tam gdzie na obrazie było dziecko.

Tryptyk Florens - część główna (środkowa) Pokłon Trzech króli

Mnogość barw i detalu sprawia, iż wzrok wędruje od szczegółu do szczegółu. Kiedy patrzyłam na bogaty kobierzec pod nogami Madonny zlewał mi się on z draperią sukni św. Katarzyny, a ta z szatą stojącego zań anioła. Obaj Janowie znajdujący się na obrazie głównym znajdują się też na bocznych skrzydłach obrazu, po lewej stronie mamy ścięcie Jana Chrzciciela, po prawej Św. Jana Ewangelistę na Patmos. Obraz jest też typowym przykładem historii namalowanej dla ubogich (biblia pauperum), który opowiada historię z życia świętych za pomocą obrazów, św. Katarzyna rozpoznawana ma być po wystających z draperii sukni narzędziach męki - połamanym kole i mieczu (łamana kołem i ścięta mieczem) a święta Barbara ze znajdującą się za nią wieżą (owe symbole były chyba bardziej zrozumiałe dla naszych przodków, gdyż nie mogłam się nigdzie doszukać związku między męczeńską śmiercią Barbary a wieżą. Może skała byłaby odpowiedniejszym symbolem, ale być może w średniowieczu wierzono, że Barbara schroniła się w wieży, a nie w skale).

Oczywiście Tryptyk Mistyczne zaślubiny zwraca uwagę, choćby z powodu swych rozmiarów, a też barwności postaci, wielości detali, ale mnie bardziej spodobał się portret młodej kobiety. Może to z powodu pewnego uspokojenia nastroju wśród barwnych i rozbudowanych historii świętych porter wzbudził zainteresowanie postacią modelki. Nie ma wątpliwości, iż była zamożną flamandzką mieszczką, która mogła sobie pozwolić na zamówienie obrazu u tak uznanego mistrza malarskiego.

Tryptyk Mistyczne zaślubiny Św. Katarzyny- większe zbliżenie

Portret wyróżnia się spośród pozostałych obrazów tematem, może dlatego to on bardziej przykuwa uwagę. Pozostałe znajdujące się tu dzieła Hansa Memlinga to Mistyczne zaślubiny, Tryptyk Floreins, Tryptyk Adriana Reinsa, Dyptyk Maartena van Nieuwenhove i oczywiście niezwykle dekoracyjny Relikwiarz Św. Urszuli.

Wyidealizowany wizerunek, czy realistyczne odwzorowanie? Portret młodej kobiety

Relikwiarz to najbarwniejsze dzieło w tych zbiorach; drewniana skrzynka ozdobiona scenami z życia świętej i innymi miniaturami.  Święta Urszula to ta święta którą kojarzy się z 11 tysiącami dziewic, z którymi miała zginąć odmawiając poślubienia Attyli-przywódcy Hunów. Relikwiarz jest jednym z ostatnich dzieł Memlinga.

jedna z wielu scenek na Relikwiarzu Św. Urszuli (nawiązująca do legendy o świętej)

Relikwiarz ze szczątkami świętej Urszuli (może wydawać się mały ale jego wymiary to 87 x 33 x 91 cm

Mimo tak dużej ilości dzieł Hansa w Muzeum Św. Jana moim ulubionym Memlingowskim dziełem w Brugii był rewers tryptyku Jana Crabbe pod nazwą Zwiastowanie znajdujący się w Groningenmuseum. Być może nie zwróciłabym nań uwagi, gdyby był częścią całości, jednak rozdzielone tylne skrzydła tryptyku znajdujące się w Brugii ze spokojną, liryczną sceną zwiastowania przywodzą mi na myśl Scenę Sądu Ostatecznego. Sama nie potrafię wyjaśnić dlaczego, może zwiewnością postaci, ich skromnością, może pewnego rodzaju niewinnością, czy wreszcie podobieństwem anioła zwiastującego do anioła toczącego walkę o duszę człowieczą z diabłem a Maryi z jej długimi, rudymi, kręconymi włosami i porcelanową twarzyczką do postaci kobiecych z obrazu Sądu Ostatecznego. Obrazy powstały w podobnym czasie. Jak tylko zobaczyłam ten obraz pomyślałam o Memlingu.

Rewers Tryptyku Jana Crabbe

I tak zatoczyłam koło od Sądu Ostatecznego do rewersu Zwiastowania z Tryptyku Jana Crabbego i znowu do Sądu Ostatecznego niewątpliwie najbardziej ekspresyjnego dzieła Hansa Memlinga i mojego ulubionego (nadal). Kiedy stanie się pod obrazem można godzinami przyglądać się pojedynczym scenom tworzącym całość. Widziałam w internecie Sąd Ostateczny podzielony na poszczególne fragmenty, z których każdy mógłby być odrębnym obrazem. Ileż strachu, przerażenia i trwogi mają w sobie grzesznicy, a ile spokoju i pokory ludzie czystego serca.

fragment walki o duszę człowieczą z Sądu Ostatecznego

Jeśli wybieracie się do Gdańska warto wstąpić do Muzeum Narodowego. Nie ma ono może tak znakomitych obrazów, jak większość polskich muzeów, ale warto choćby dla tego jednego obrazu. A z reguły nie ma tam tłumów. 

Elbląg nadzwyczaj miłe zaskoczenie

Ulica Stary Rynek

Zanim wrócę do flamandzkich odkryć chciałam napisać o tym, co przecież każdy z nas doskonale wie, ale czasem o tym zapominamy. Żeby czerpać radość z podróży wcale nie trzeba jechać daleko. Kiedy wspomniałam, że wybieram się do Elbląga wzbudziłam zaciekawienie znajomych. Pojawiły się pytania - skąd taki pomysł, czy jest tam jakiś koncert, albo spektakl teatralny. Znajomi wiedzą, że bardzo lubię łączyć poznawanie miejsca z kulturą i sztuką. Przyznam, że sama nie do końca byłam przekonana do tego pomysłu. Jednak z powodu długiej przerwy w podróżowaniu (całe wakacje spędziłam w domu) nie mogłam doczekać się kolejnego wyjazdu. Nieco dalszy zaplanowany miał odbyć się dopiero w październiku. A był dopiero początek września, a mnie bardzo korciło, aby gdzieś pojechać. Chciałam, żeby było blisko, podróż miała być krótka, a noclegi niedrogie. I tak padło na Elbląg, za czym przemawiało to, że nigdy tam nie byłam. Zaproponowałam wyjazd koleżance Magdzie, a ona od razu na to przystała.

Właściwie nie miałyśmy skonkretyzowanych planów - chciałyśmy poszwendać się po mieście. Cóż takim światowym damom (żartuję oczywiście) mógł zaproponować mały Elbląg. Tymczasem okazało się, że naprawdę bardzo dużo. Przede wszystkim ciszę, spokój, brak tłumów, dobry klimat, czas na wspólne bycie tu i teraz, rozmowy, delektowanie się otoczeniem, cieszenie drobiazgami, dobrą pogodą i smacznym jedzeniem.

Bryła kościoła Św. Marcina

I choć rzeczywiście w Elblągu nie ma wielkich galerii sztuki, a zbiory muzeum zamkowego nie należą do najbogatszych, starówka jest zadziwiająco nowoczesna, a rejsu kanałem nie udało się odbyć (niestety były one zbyt długie, jak dla nas) - pobyt w Elblągu okazał się bardzo miłym doświadczeniem. Odmianą w zachłannym poznawaniu. Nie było dużo obiektów do zwiedzania miałyśmy zatem dużo czasu i realizowałyśmy Herbertowski plan zwiedzania czyli teraz pójdziemy sobie uliczką prosto, a potem skręcimy w prawo i sprawdzimy, co tam znajdziemy. Przyznam, że nie zawsze mam taki komfort, bo jednak, jak się podróżuje dalej to człowiek z reguły chce zobaczyć jak najwięcej.

A po Elblągu chodziłyśmy niespiesznie realizując carpe diem (używając życia i ciesząc się otoczeniem i własnym towarzystwem).

Odpowiadał nam klimat miasta, dobrze się w nim czułyśmy, jakoś tak swojsko i zrelaksowane.

Ścieżka kościelna

Elbląg mocno ucierpiał podczas II wojny światowej; z pięknego hanzeatyckiego miasta porównywanego z Lubeką pozostały tylko gruzy, dwa tygodnie walk o wyzwolenie zniszczyły niemal całe śródmieście i starówkę. Cegły z rozbiórki miasta wywieziono do odbudowy innych miast. Odbudowa Gdańska czy Warszawy miała priorytet przed małym Elblągiem. Powojenne ruiny długo straszyły mieszkańców i nie zachęcały turystów. Pomysłem na odbudowę okazała się retrowersja czyli odbudowa w oparciu o stare wzorce ale z możliwością ich reinterpretacji. Kamieniczki dziś wyglądają nowocześnie a zarazem nawiązują do przeszłości, są każda inna, niektóre bardziej zdobne, inne tych ozdób pozbawione. Na pewno nie są nudne. Ciekawym pomysłem jest też nowy budynek Elbląskiego Ratusza. Choć nie przepadam za nowoczesną zabudową ta elbląska przypadła mi do gustu. Jest pomysłowa nawiązująca do tradycji, a jednocześnie pozbawiona zbędnej ornamentyki. Wszystko wygląda tak czysto i kolorowo.

Ulica Stary Rynek

Elbląg jak przystało na miasto na prawie lubeckim nie posiadał Rynku. Jego funkcję pełniła główna ulica miasta nomen omen zwana Starym Rynkiem. Dziś największą jej atrakcją poza wspomnianą retro wersyjną zabudową jest Brama Targowa u jej wylotu. Brama oczywiście też ucierpiała w trakcie wojny, jednak jej odbudowa jest bliska oryginałowi. Dzisiejsza jest odwzorowaniem średniowiecznej pochodzącej z XIV wieku bramy obronnej. Kiedyś była jedną z wielu bram miejskich, nie miała większego znaczenia. Dopiero w czasie najazdów krzyżackich mieszkańcy zaczęli doceniać jej walory. Najważniejsza legenda Elbląska związana jest z ową Bramą. Z nią i dzielnym piekarczykiem, który miał uratować miasto przed Krzyżakami. Rycerze zakonni widząc bogate dobrze prosperujące miasto postanowili nocą, podczas snu jego mieszkańców zakraść się do miasta i je zdobyć. Tego dnia młody piekarczyk zmęczony wypiekiem chleba postanowił zrobić sobie przechadzkę, aby odetchnąć świeżym powietrzem. Kiedy wspiął się na bramę zobaczył nadciągających rycerzy. Pobiegł do Bramy Targowej i łopatą do wypieku pieczywa przeciął linę utrzymującą kratę bramy, ta opadła i uniemożliwiła Krzyżakom wejście do miasta. Zaalarmowani mieszkańcy odparli atak wroga, a piekarczyk został jego bohaterem. Na polecenie Zygmunta Starego wykuto wzór łopaty piekarczyka pod Bramą. Przed nią zaś stoi dziś pomnik piekarczyka. Jest to oczywiście legenda, ale są i tacy, którzy udowadniają, że jest w niej ziarnko prawdy, bowiem podczas jednego z najazdów krzyżackich rzeczywiście jakiś mistrz piekarski przecinając linę opuścił kratę przechylając szalę zwycięstwa na rzecz Elblążan. Ze szczytu wieży (po pokonaniu 138 stopni) można spojrzeć na panoramę miasta. Nie jest to może zawrotna wysokość i widoki nie są oszałamiające, ale dobrze widać np. ulicę Stary Rynek. Szkoda tylko, że nie można ich podziwiać z otartego tarasu, a jedynie przez niezbyt czyste szyby na poddaszu wieży.

Jednak już sam fakt, że udało mi się na owe poddasze wejść uważam za swój duży sukces w zmaganiu się z własnymi ograniczeniami.

Widok Ulicy Stary Rynek z Bramy Targowej

Dziś Rynkiem można by nazwać rozległy plac znajdujący się wokół najstarszej elbląskiej świątyni kościoła Św. Mikołaja. Zwłaszcza, że przy otaczającej placyk ulicy Stary Rynek znajduje się wspomniany wyżej Ratusz Elbląski. Istniejący w tym miejscu Ratusz wzniesiony w XIV wieku został strawiony przez pożar z 1777 r. (który zniszczył też katedrę elbląską. Wróć- katedrą kościół św. Marcina stał się dopiero całkiem niedawno pod koniec zeszłego wieku). Ratusz odbudowano w tym miejscu dopiero dwanaście lat temu (2011 r.) Przez ten czas budynek Ratusza znajdował się w innej lokalizacji przy dzisiejszym Placu Słowiańskim. Budynek ten także uległ zniszczeniu podczas II wojny.

Plac z bryłą Kościoła Św. Marcina

Ale wróćmy do Kościoła Św. Mikołaja. Pochodzi z 1246 r. i jest poświęcony patronowi między innymi żeglarzy. Dla wielbicieli punktów widokowych gratką będzie wspięcie się na 97 metrową wieżę (jedną z najwyższych w Polsce), aby z góry popatrzeć na miasto. Sam kościół który mocno ucierpiał najpierw w pożarze miasta w 1777 r. a potem w trakcie wojny został odbudowany pod koniec zeszłego wieku. Z dawnej świątyni pozostało dziś niewiele, ale ładnie ją odrestaurowano. Nie będę udawała, że kościół jakoś szczególnie mnie ujął, ale bardzo podobały mi się witraże (od zawsze mam słabość do tych kolorowych szkiełek tworzących obrazy) oraz ołtarze, a najbardziej neogotycki ołtarz kadyński powstały na zlecenie cesarza Wilhelma II w 1916 r. z przeznaczeniem do kościoła w nieodległych Kadynach (letniej rezydencji cesarza). Mimo, iż to najmłodszy z ołtarzy to właśnie on zwrócił moją i Magdy uwagę. A może właśnie dlatego. Jednak to nie świątynia jest atrakcją turystyczną miasta, a znajdująca się nieopodal ścieżka kościelna.

Widok z Zamkowej na Św. Ducha ze ścieżką kościelną w głębi

Jest to wąskie przejście między kamieniczkami prowadzące do kościołów Św. Ducha, Św. Mikołaja i Najświętszej Marii Panny. Ocalały po wojnie odcinek łączący ulice św. Ducha i Mostową stanowi jeden z nielicznych ocalałych średniowiecznych elementów architektonicznych a zarazem jest ciekawym miejscem na pamiątkowe zdjęcie. Ścieżka jest udostępniona do zwiedzania (korzystania) dopiero od 2006 r.

Muszę się przyznać do niewybaczalnej ignorancji z mojej strony. Otóż przez wyjazdem do Elbląga przeczytałam o pokrzyżackim zamku w Elblągu i już planowałam sobie, jak to będzie ciekawie go obejrzeć.

Przed domkiem wikingów na dziedzińcu muzealnym (i budząca nasz zachwyt półka biblioteczna)

Na szczęście zanim postanowiłam zaprowadzić tam Magdę doczytałam, iż po zamku niewiele zostało. Wzniesiony w 1251 r. istniał do 1454 roku, kiedy nakazano jego rozbiórkę, a lokatorów wygnano. Po zwycięstwie nad Krzyżakami nie byli już oni mile widzianymi gośćmi. Z dawnego Zamku Krzyżackiego pozostało Podzamcze, fragmenty dawnych murów miejskich, piwnic i dawnej słodowni. Właśnie tu mieści się siedziba Muzeum Historyczno-Archeologicznego; w budynku dawnej słodowni, gdzie w XVI wieku znajdowało się pierwsze polskie gimnazjum humanistyczne (a wcześniej znajdował się klasztor Brygidek do 1458 r.).

Na dziedzińcu Muzeum znajduje się zrekonstruowany Dom Wikingów z Truso. Tak nazywała się pierwsza osada, jaka znajdowała się tutaj od X wieku. Nas - bibliofilki - zachwyciła oczywiście znajdująca się w domku biblioteczka.

Instrumenty muzyczne z XV wieku

Muzea archeologiczne nie należą do moich ulubionych i rzadko je odwiedzam, ale tym razem zrobiłam wyjątek. Po pierwsze wiedziałam, że Magda bardzo je lubi (choć nie miałaby nic przeciwko temu, aby wybrać się tam sama), po drugie zaintrygowała mnie informacja o znajdujących się tam XV wiecznych okularach oraz także XV wiecznym instrumencie muzycznym podobnym do mandoliny o nazwie gitera. Byłam bardzo ich ciekawa. Zarówno okulary, jak i owa gitera miały wygląd zabawek dziecięcych, ale może nasi przodkowie byli mikrusami. Natomiast chyba największe wrażenie zrobiło na mnie ostatnie piętro na którym znajdowała się wystawa, którą nazwałam sama dla siebie wojna i pokój, gdzie wśród gruzów, kamieni, pyłu, zniszczonych fragmentów murów znajdowały się wyjątkowo dobrze zachowane przedmioty (odkopane, czy uratowane z czasów pożogi)

Wczoraj i dziś- wojna i pokój 

Mnie najbardziej spodobała się galeria na piętrze, którą nazwałabym wojna i pokój, gdzie gruzy, kamienie, zniszczone fragmenty murów konweniowały z przedmiotami nadspodziewanie dobrze zachowanymi (dla kontrastu) oraz z tymi odkopanymi, czy uratowanymi z pożogi czasów. W ogóle to muzeum sprawiało wrażenie takiego nieco chaotycznego; tu średniowiecze, tam wojna, tu PRL, tam wiek XIX, ale muszę przyznać, że to wszystko miało ręce i nogi.

Kościół NMP dziś Galeria EL (owa czarna instalacja to forma przestrzenna Abakanowicz)

Bardzo ciekawym pomysłem na wykorzystanie nieużytkowanego na cele sakralne budynku jest Galeria Sztuki. W dawnym budynku kościoła NMP mieści się galeria sztuki współczesnej EL. Chociaż do zachwytów nad sztuką współczesną jest mi daleko to takie zastosowanie uważam za niezwykle trafny pomysł. Sztuka rezonuje ze swym otoczeniem, dlatego też inaczej odbiera się ją w muzealnej sali (często na białej pustej ścianie), inaczej w przestrzeni miejskiej, inaczej w parku, a jeszcze inaczej w starej świątyni. Łączy się tu przeszłość z przyszłością i okazuje się, że choć tak różne wcale nie są tak odległe, jakby się mogło wydawać. Nie będąc znawcą sztuki współczesnej nie potrafię jej ocenić, ale doceniam chęci, pomysł. I podoba mi się owo połączenie przeszłości z teraźniejszością, a może nawet przyszłością. Bardzo podobała nam się instalacja neonowa przedstawiająca formy przestrzenne przygotowana przez pana Zbigniewa Gostomskiego.

Forma przestrzenna Abakanowicz 

W Galerii EL na wystawie pana Gostomskiego Forma Przestrzenna

W Galerii EL

A najmilsze były spacery, kawki i przepyszne naleśniki z pieczarkami (no poezja smaku w Kulinarnym Bulwarze). 

I jeszcze kilka zdjęć:

Piekarczyk przed Bramą Targową

Elbląski Ratusz

Ulica Świętego Ducha

Pomnik Odrodzenia (relikt PRL-owskiej przeszłości) po odnowieniu lśni w słońcu, jak nie powiem co. 

Ołtarz Ukrzyżowania kadyński w Kościele Św. Marcina

Ścieżka kościelna

W sumie, jak przeglądam te zdjęcia to wydaje się, że nie ma się czym zachwycać, a jednak to była bardzo (kolokwialnie napiszę) fajna wycieczka. Czy to dlatego, że po dłuższej (jak dla mnie) dwumiesięcznej przerwie w podróżowaniu, czy też dlatego, że dopisała nam pogoda, a może dlatego, że było tak spokojnie i mało gości. No bo że z Magdą? Odbyłyśmy już kilka wspólnych podróży i zawsze było miło i bezproblemowo.

Jeśli macie zwyczaj przyglądać się dokładniej zdjęciom -robić zbliżenia to uprzedzam, że odkryłam opcję usuwania ludzi ze zdjęć więc na kilku mogą być widoczne ślady tej operacji. Musiałam pousuwać moją koleżankę z pierwszych planów, bo nagle okazało się, że mam niewiele zdjęć miejsc, o których piszę.

Brugia malownicze miasteczko w Belgii

Nabrzeże Różańców z malowniczym widokiem brzozy

Brugia to małe urocze średniowieczne miasteczko. Sama Belgia jest mała, jej powierzchnia wynosi mniej niż powierzchnia województwa mazowieckiego. Skąd pomysł na Brugię?

Otóż z dzieł mojego ukochanego Michała Anioła widziałam niemal wszystkie. Kiedy zatem czytałam książkę o ratowaniu włoskich dzieł sztuki podczas wojny przypomniała mi się Madonna Brugijska Buonarottiego. Po obejrzeniu filmowej ekranizacji owej książki  wiedziałam, że pragnę i ją obejrzeć.    

Rzadko zdarza się artysta, z którego dziełami można zapoznać się kompleksowo. W przypadku Michała Anioła jest to możliwe.  

Madonna Brugijska należy do nielicznych dzieł Buonarrotiego znajdujących się poza granicami Włoch (obok dwóch Jeńców z planowanego nagrobka Juliusza II znajdujących się w Paryżu), a zarazem jest to jedyne dzieło, które za życia artysty opuściło tereny dzisiejszych Włoch.

Brugijska Madonna (zdjęcie robione z przybliżenia, a zatem nieco rozmyte)

O wiele lepsze zdjęcie pana Juliusza Raczkowskiego ze strony Fototeka

Powstała w 1504 roku, początkowo przeznaczona była dla katedry w Sienie. Być może i ona miała stać w ołtarzu Piccolominich, który zdobią powstałe w tym samym okresie posągi św. Piotra i Pawła, Grzegorza i Piusa. W polu środkowym ołtarza znajduje się obraz Madonny mniej znanego włoskiego malarza z końca XIV wieku Paolo di Giovani Fei. Sam posąg Madonny jest niewielki, mógłby zatem zostać ozdobą ołtarza zamówionego przez kardynała Piccolominiego. Jak wynika z listów Michała do ojca nie chciał on pokazywać rzeźby publicznie. Nie dziwi to, jeśli przyjąć, że została zamówiona przez któregoś z dostojników kościelnych, a może nawet samego papieża. Ale to jedynie domysły. Finalnie (w 1514 r.) została sprzedana dwóm kupcom z Brugii, braciom Janowi i Alexandrowi Mouscron. Ci podarowali ją kościołowi Najświętszej Marii Panny. Madonna, nazwana odtąd Brugijską jest nieduża, albo też taką się wydaje z perspektywy około czterech metrów, skąd można ją oglądać za sznurem odgradzającym sacrum od profanum. Ma 128 cm wysokości. Wykonana jest z marmuru karraryjskiego. I jest nietypowa dla ówczesnej sztuki gdyż przedstawia małego Jezusa nie w ramionach Matki, a stojącego u jej kolan, jedynie lekko przez nią podtrzymywanego. Twarz kobiety wykazuje podobieństwo do twarzy Matki Boskiej z Watykańskiej Piety (młoda, piękna i smutna, albo zatroskana przyszłym losem dziecka). Również draperia sukni podobna jest do draperii Madonny Watykańskiej. Natomiast chłopczyk, jakby jeszcze nie uświadamiał sobie swego losu ma twarz beztroską, wręcz marzycielską. To wszystko można dostrzec na reprodukcjach, jakich pełno w internecie, czy na pocztówkach w każdym belgijskim sklepiku z pamiątkami. Z odległości czterech metrów można jedynie objąć wzrokiem całość kompozycji i napawać się radością chwili, w której dane jest nam krótkie obcowanie ze sztuką mistrza. Historia samego posągu jest niezwykle interesująca. Dwukrotnie opuszczała miejsce pobytu w brugijskiej świątyni. Po raz pierwszy zagrabiona została w 1794 roku przez francuskich rewolucjonistów na polecenie jednego z największych złodziei w dziejach ludzkości czyli Napoleona, po raz drugi w 1944 r. na polecenie Hitlera (przeznaczona do jego muzeum, które miało powstać w Linzu i miało być największą na świecie kolekcją dzieł sztuki). Madonnę udało się szczęśliwie odzyskać i wróciła do brugijskiej świątyni. Historię ponownego odzyskania Madonny opisuje w swej książce Na ratunek Italii Robert M. Edsel. Przywołuje on wspomnienia obrońców dzieł sztuki, których zadaniem była ochrona i odzyskiwanie zagrabionych dzieł. Zabrana przez Niemców ze świątyni Madonna została przetransportowana w otaczających ją materacach i ukryta wraz z ponad sześciu i pół tysiącami obrazów, 137 rzeźbami, gobelinami, książkami i innymi dziełami sztuki w austriackiej kopalni soli Altaussee (największym repozytorium Hitlera). Radość Amerykańskich obrońców skarbów po odkryciu zagrabionych dzieł sztuki przytłumiło podpisanie przez Trumana ugody ze Stalinem i podział stref wpływów. Zgodnie z tą umową Austria miała pozostać w strefie wpływów Sowietów, a to oznaczałoby przejęcie bezcennych dzieł sztuki przez Rosjan. Alianci mieli niewiele czasu na spakowanie i wywiezienie tysięcy dzieł sztuki dysponując jedynie siłą ludzkich rąk (i to ograniczoną) oraz  paroma wagonikami kolejki kursującej po torach kopalni. Wywoziły one do dwóch samochodów owinięte w kożuchy, materace i szmaty dzieła sztuki. Samochody przewoziły je do punktu zbiorczego w Monachium. Ludzie byli głodni, zmęczeni, ale zdeterminowani, działając pod presją czasu. Samo pakowanie Madonny zajęło im cały dzień podczas którego owijano ją szmatami i materacami, aby bezpiecznie przetrwała trudy podróży. Ponoć wyglądała jak owinięta sznurkami peklowana szynka. Cóż za trywialne porównanie, ale takiego właśnie użył jeden z pakujących i transportujących. Madonnę do Monachium przewieziono w zacnym towarzystwie Ołtarza Gandawskiego i dwóch dzieł Vermeera (Astronoma i W pracowni artysty). Jak wiemy każde z tych dzieł trafiło do innej lokalizacji; Madonna do Brugii w Belgi, Astronom do Paryża (Luwr), ołtarz do Gandawy (Belgia), a W pracowni artysty, zwany też Alegorią malarstwa do Wiednia. Kiedy stałam w bocznej nawie świątyni i oglądałam Madonnę myślałam o jej skomplikowanych losach, o Michale Aniele, który ją wyrzeźbił, o zamawiającym nieznanym zleceniodawcy, dwóch brugijskich kupcach, którzy doskonale zadbali o przetrwanie w pamięci potomnych, o francuskich i niemieckich grabieżcach (którym chwała za nie uszkodzenie dzieła) i w końcu o obrońcach skarbów, którzy z narażeniem życia chronili dzieła sztuki. I odpowiedziałam na padające w filmie pytanie, czy ktoś kiedyś po latach będzie pamiętał o tym, ile poświęcono, aby ją odzyskać. 

Ja miałam tego świadomość, może dlatego nogi miałam jak z waty i mimo konieczności ponownego opłacenia wstępu przyszłam tu po raz drugi. Przywiodła mnie tutaj miłość do sztuki i dziedzictwa kulturowego, jakkolwiek patetycznie to zabrzmi. 

A tak wygląda Madonna będąca częścią ołtarza

Miałam napisać o Brugii, o wrażeniach z pobytu. Jednak to Madonna Brugijska sprawiła, iż tam się znalazłam, to jej pojechałam się pokłonić, jej i jej obrońcom. 

Z informacji praktycznych. Madonna znajduje się co prawda w Kościele Najświętszej Marii Panny, ale w tej jego części która stanowi muzeum kościelne, a zatem, aby ją obejrzeć należy zakupić bilet wstępu (8 euro) albo skorzystać z Brugijskiej karty muzealnej (która uprawnia do obejrzenia w ciągu 72 godzin zbiorów kilku muzeów i kosztuje 33 euro. Bardzo nie lubię pisać o tak prozaicznych sprawach, jak pieniądze, ale sama chętnie z takich informacji korzystam. Dość napisać, że jeśli planuje się odwiedzić ze trzy muzea to karta muzealna jest korzystniejszą opcją).

Nagrobek Małgorzaty Burgundzkiej (ostatniej z rodu Walezjuszy)

Portret Filipa Dobrego Rogera van Der Waydena

Sama świątynia jest oczywiście bardzo ciekawa i warta obejrzenia. Ja poprzestanę na krótkiej informacji na jej temat. Budowę rozpoczęto pod koniec XIII wieku, trwała ona jakieś dwieście pięćdziesiąt lat, a więc siłą rzeczy świątynia jest mieszkanką stylów architektonicznych od gotyku po barok. Poza Madonną najbardziej zainteresowały mnie  znajdujące się w prezbiterium grobowce Karola Śmiałego i jego córki Marii Burgundzkiej. Grobowce są wykonane z brązu, pozłacane, stoją na czarnych marmurowych katafalkach i są bogato zdobione. Karol Śmiały był księciem z bocznej linii francuskich Walezjuszy, synem Filipa III Dobrego. Czasy rządów jego ojca były najlepszym okresem w historii Brugii. Mimo wielkiej rozrzutności władcy (organizował on wystawne uroczystości dworskie; w tym cieszący się dużą sławą Turniej Złotego Drzewa urządzony w 1458 r. z okazji małżeństwa Karola Śmiałego) zapewnił on miastu ponad trzydziestoletni okres względnego spokoju. Dzięki jego przemyślanej polityce w Brugii rozwijał się handel (głównie wełną), rzemiosło, bankierstwo. Stała się ona magazynem towarów przywożonych z  miast hanzeatyckich. W mieście kwitł dobrobyt. Filip Dobry był nie tylko dobrym gospodarzem, ale i mecenasem sztuki, założył między innymi swoją bibliotekę w Brukseli (biblioteka brukselska obok medycejskiej i watykańskiej były wówczas trzema najbardziej znanymi bibliotekami zachodniego świata). To wówczas tworzyli bracia van Eykowie, Roger van Der Wayden, Petrus Christus, Hans Memling. To van Der Wayden pozostawił najbardziej znaną podobiznę Filipa III Dobrego (można ją oglądać w brugijskim Groningen Museum), czy jego syna Karola Śmiałego. Z ciekawostek - Filip III Dobry był spokrewniony poprzez matkę i babkę z Ludwikiem I księciem brzeskim.

Najlepsze lata w rozwoju Brugii przypadały na czasy rządów ojca Filipa Dobrego (Jana bez Trwogi i jego syna Karola Śmiałego). Niestety córka Karola Śmiałego chcąc chronić księstwo burgundzkie przed zakusami Francji została wydana za Maksymiliana Habsburga i tak rozpoczęło się trzysta lat panowania Habsburgów nad tymi ziemiami. Zatem grobowce znajdujące się w brugijskiej świątyni to też symboliczny koniec epoki złotego wieku Burgundii.

Trzecią stronę zapisuję, a jeszcze nie wyszłam z kościoła Najświętszej Marii Panny.

Jeden z licznych widoków na kanał

Teraz zatem trochę więcej o ogólnych wrażeniach z pobytu. 

Jest to malutkie miasteczko, niezwykle klimatyczne, poprzecinane siecią kanałów, z ciekawą zabudową i dużą ilością zieleni.

Mnie zachwyciły kamieniczki niezwykle skromne, ceglane, pomalowane na biało lub w stanie surowym z kolorowymi okiennicami i drzwiami. Wyglądają jak z obrazów Jana Vermeera. Brakuje tylko jakiejś mieszczki rozmawiającej z sąsiadką. Na tych uliczkach panuje nieziemski spokój, samochody przejeżdżają tam z rzadka, a w witrynach okien można dojrzeć ciekawe dekoracje (figurki, posążki, kwietne kompozycje). Wszystko wygląda schludnie i czysto. Bardzo chętnie spacerowałam owymi niemal bezludnymi uliczkami. Parę zdjęć kamieniczek, którym nie mogłam się oprzeć

Może na zdjęciach wygląda to na wymarłe miasteczko, ale choć ludzi rzeczywiście na uliczkach było niewiele to jednak musiałam uchwycić chwilę kiedy nikt nie wszedł mi w kadr. 

Kanały to kolejna z atrakcji Brugii, kanały i małe kamienne mostki. Nie ma ich może tak dużo jak w Wenecji, ale jest wystarczająco dużo, aby móc się rozkoszować ich widokiem. Jedną z atrakcji pobytu w mieście jest rejs łódką po kanale. Gorąco polecam, można zobaczyć to co w mieście najistotniejsze. A jeśli pominęło się coś podczas spaceru lądem można to nadrobić po zakończonym rejsie. Trafiłam na łódkę z anglojęzycznym przewodnikiem. Ujęło mnie to, iż "kapitan" z dumą opowiadał o tym, że urodził się w Szpitalu Św. Jana jako jedno z ostatnich urodzonych tam dzieci (szpital funkcjonował do końca lat siedemdziesiątych zeszłego wieku). Też byłabym dumna urodziwszy się w tak szacownym miejscu, jest to jeden z najstarszych budynków szpitalnych zachowanych w Europie pochodzący z XII wieku. Dziś w Szpitalu Św. Jana mieści się muzeum obrazów XV wiecznych mistrzów (dla mnie to Muzeum Memlinga, bowiem znajduje się tam sześć jego obrazów oraz relikwiarz Św. Urszuli) oraz stara apteka. Zarówno w aptece jak i w muzeum Szpitala Św. Jana znajdują się dawne narzędzia felczerskie, prototyp dzisiejszej karetki pogotowia (coś w rodzaju lektyki) a dodatkowo w muzeum słychać jęki chorych, których operowano bez znieczulenia. Patrząc na owe narzędzia medyczne można było pomyśleć, że bardziej przypominają narzędzia tortur. Aż się wzdragam na ich wspomnienie. A lewatywa jaką prezentuje się w jednej ze sztuk Moliera okazuje się, iż nie była wymysłem scenografa a prawdziwym narzędziem sprzed wieków. Ogromnym i budzącym zaniepokojenie.

Widok na Mostek Św. Bonifacego oraz Szpital Św. Jana

Obok Szpitala Św. Jana znajduje się Most Bonifacego – najbardziej fotogeniczny z mostów i jeden z ciekawszych zakątków dla robienia zdjęć. Choć mostek pochodzi z początku XX wieku to wspaniale wpisał się w średniowieczne otoczenie.

Mostek Św. Bonifacego -inne ujęcie

Most Św. Bonifacego prowadzi też na plac przez Groningen Museum z działami Boscha, Bruegla, van Der Weydena, van Eyków, Memlinga i wielu innych malarzy złotego wieku Brugii. Muzeum zawiera też kilka sal z malarstwem nowoczesnym (coś na kształt impresjonizmu, ale też arcydzieła flamandzkiego ekspresjonizmu). O zwiedzaniu muzeów może jeszcze napiszę osobny wpis, bo ten rozrasta się niebotycznie, mimo iż stosuję sztukę dobrego pisania czyli skracam. 

Większość turystów kieruje swe kroki na Markt - Rynek Główny z wieżą (dzwonnicą) Belfort. Zdobycie wieży jest dla sporej ilości  gości  najważniejszym punktem odwiedzin. Dla mnie jednak 366 schodów było zaporą nie do pokonania i odpuściłam sobie wspinaczkę. Markt jest ciekawym placem ze wspaniałą zabudową sprzed wieków, otoczonym punktami gastronomicznymi, gwarnym i kolorowym. Jeśli gdzieś było tłoczno w Brugii to właśnie tam. Z uwagi na sporą ilość gości na Rynku wolałam przemieszczać się sąsiednimi uliczkami.

Burg z widokiem na Bazylikę Krwi Chrystusa w prawym rogu i fragmentem fasady Ratusza na lewo

fasada Ratusza

Malowidła ścienne gotyckiej sali Ratusza

Sala Ratuszowa

Może też dlatego bardziej spodobał mi się drugi z placów – Burg. To przy nim znajduje się Ratusz z pochodzącą z  z XIV wieku fasadą i z przepiękną salą gotycką z XIX wiecznymi malunkami ściennymi (to taki swoisty komiks historyczny przedstawiający przeszłość miasta).

Przy placu znajduje się Bazylika Krwi Chrystusa, w której przechowywane są relikwie krwi Chrystusa. Relikwie były darem jednego z flamandzkich rycerzy, który wykazał się odwagą podczas II krucjaty. Podobno mimo że po pewnym czasie krew we flakonie wyschła to w każdy piątek ponownie się skraplała i naczynie napełniało się krwią, co miano obserwować do początku XIV wieku. Dzisiaj w nawie bocznej Bazyliki pani pokazuje wiernym flakonik. Nie wiem, czy odpłatnie, czy też nie. Mnie bowiem zadowolił wystrój Bazyliki niezwykle kolorowy i dekoracyjny.

Bazylika Krwi Chrystusa

Niewątpliwie najbardziej znanym widokiem z Brugii poza widokiem Mostu Św. Bonifacego jest Nabrzeże Różańca znane jako Rozenhoedkaai (zdjęcie nr 1) Dopóki nie przeczytałam tłumaczenia byłam przekonana, iż chodzi o róże. Tymczasem nazwa wywodzi się od stojących tam w XVIII wieku stoisk z różańcami. Dziś nabrzeże też pełne jest stoisk tyle, że z pamiątkami. Stojąca nad wodą pochylona brzoza z gałęziami sięgającymi wody i stare budynki po drugiej stronie kanału to kolejny widok, który każdy chce mieć uwieczniony na zdjęciu. Jest bardzo romantyczny, choć w moim osobistym rankingu wygrywała alejka nad kanałem ze szpalerem drzew ciągnąca się wzdłuż nabrzeża. 

Nabrzeże Różańca

Wodne odbicia (moje ulubione)

Miałam szczęście do pogody, poza krótkimi chwilami mżawki wieczornej (która uniemożliwiła mi nocne zdjęcia Brugii) było ciepło i nawet pojawiało się słoneczko, a kolory jesieni prezentowały się w całej krasie. Byłam w Brugii cztery dni a dopiero przedostatniego dnia skracając sobie drogę do hotelu trafiłam na kolejny urokliwy zakątek Minnewater – czyli Jezioro Miłości. Park ze znajdującymi się tu przepięknymi budynkami (dla mnie pałacykami) odbijającymi się w wodach jeziora to kolejne urokliwe miejsce w miasteczku. 

I tradycyjnie jeszcze kilka zdjęć, choć wpis znowu zrobił się bardzo długi. 

Fragment zabudowy Markt

Belford czyli dzwonnica na Markt

Rejs kanałami

W drodze do Jeziora Miłości

Przy jeziorze miłości

Małe co nieco czyli norweska zupa rybna

No muszę dodać parę słów komentarza. Być w Brugii - czyli w Belgii i jeść zupę rybną a kolejnego dnia lazanię to jest nie w porządku. Ale uspokajam- zjadłam frytki z ketchupem (które ostatnio jadłam w Amsterdamie i jadam może raz na dziesięć lat), wypiłam piwo (którego nie piłam od lat bodajże dwudziestu, zjadłam gofra z dodatkami a także spróbowałam belgijskich czekoladek. Ponieważ są to podobno najlepsze belgijskie smakołyki. O ile pierwsze trzy (frytki, piwo, gofry) mnie nie zachwyciły - może dlatego, że nie są to moje ulubione kulinaria (a gofry lubię jedynie z Łazienek albo nad polskim morzem, mniej słodkie niż te belgijskie) o tyle czekoladki były niestety bardzo pyszne. Niestety, bowiem zjadłam ich o wiele za dużo (zważywszy na cukrzycę i składnik wywołujący migrenę). Dobrze jest spróbować, aby wiedzieć, o czym mowa. W tym słodkim nastroju kończę wpis życząc wszystkim pogodnej jesieni.