Ocalić od zapomnienia, czyli "Lala" Jacka Dehnela

Lala była moim pierwszym spotkaniem z autorem. Potem przeczytałam jeszcze "Balzakianę", "Rynek w Smyrnie", a ostatnio "Saturna". I chociaż wszystkie mi się podobały, a Saturna uważam za najlepszą książkę pana Jacka, to szczególnym sentymentem darzę właśnie "Lalę".

Jest to pełna ciepła opowieść o babci autora. Zdaję sobie sprawę, że brzmi to mało zachęcająco. W czasach zachwytu, wręcz kultu młodości, kto by dziś chciał czytać o babci. A jednak jest to książka, którą warto przeczytać. Są to spisane przez autora opowieści jego babci o czasach jej rodziców i dziadków, czasach dzieciństwa, młodości, małżeństwa, czasach rewolucji, wojen, losach powojennych; czasach zwykłych i czasach niezwykłych. Jest to opowieść o świecie, którego już nie ma. Życie Lali było niezwykle barwne, pełne blasków, ale niepozbawione cieni.

Jest to nostalgiczna i wzruszająca opowieść, pełna miłości do bliskich i tak mądrych przemyśleń, że wydaje się niewiarygodne, że jej autorem jest tak młody człowiek. Dehnel zaczął pisać tę książkę mając lat dwadzieścia.

I to co jeszcze uderza mnie w prozie tego autora to jego niebywała erudycja. Książka pełna jest odniesień do literatury i do historii sztuki.

Autor opisując babcie, dziadków, ciotki, opisując przeszłość, próbuje ocalić od zapomnienia osoby, przedmioty, uczucia. I ten cel książki zostaje osiągnięty. W pamięci czytelników pozostanie na długo obraz babci Lali, która była osobą nietuzinkową; wykształconą, wrażliwą, mądrą, choć upartą i bywało kapryśną. Osobą pełną zalet, ale i nie pozbawioną wad. Ja zapamiętam babcię Lalę, jak chodziła z małym koszyczkiem po niedojrzałe śliwki, aby odwrócić uwagę Niemców i odzyskać fałszywe kenkarty. Zapamiętam też babcię Wandę (matkę jego prababci, "która rozumem nie grzeszyła, ale była mądra i uratowała życie swemu mężowi wydzierając go śmierci sprzed plutonu egzekucyjnego").

Zwrócił moją uwagę taki opis kilkakrotnie powtórzony o nieuchronności pewnych zdarzeń, o losie zapisanym, przed którym nie możemy uciec. Ktoś próbował ratować przed wojenną, a może rewolucyjną zawieruchą jakieś przedmioty przenosząc je z jednego miejsca w inne, bezpieczniejsze. Okazało się, że ocalało właśnie to miejsce opróżnione, a to które miało być tym bezpieczniejszym zostało unicestwione. Dziadek "człowiek bardzo oszczędny" nie pozwala babci na zakup kapelusza, a następnego dnia z powodu dewaluacji pieniądza traci wszystkie oszczędności.

Tak to czasami, a może częściej niż czasami kombinujemy za bardzo, bo życie i tak przyniesie nam to, co dla nas zaplanowało. Te nasze ubezpieczenia, oszczędności, szczepienia ..., a potem los i tak odbiera nam wszystko, co kochamy. Giną przedmioty, odchodzą ludzie. Pozostają wspomnienia.

W mojej pamięci pozostaną też rzeczy; gipsowe odlewy gargulców z Notre Dame z Paryża, ciepły, kolorowy, wełniany sweter młodego Żyda czy japońskie inkrustowane biureczko.

Książka mówi też o przemijaniu i odchodzeniu, o trudnym doświadczeniu, jakim jest opieka nad chorą, zniedołężniałą fizycznie i psychicznie, bliską osobą. Kiedy nie możemy pogodzić się z tym, jak niegdyś mądra i kochana osoba (babcia, mama, tata...) staje się nieporadna i zdziecinniała, jak nas rani, choć tego nie chce i jak ona czuje się zranioną, kiedy przez krótkie chwile jasności umysłu uświadamia to sobie.

Książka jest też pożegnaniem dzieciństwa (okresu beztroski i radości) i wejściem w świat dorosłości (odpowiedzialności i obowiązków).

Książka nostalgiczna, wzruszająca, ale nie pozbawiona zabawnych historyjek, nawet, jeśli czasami jest to śmiech przez łzy.

Moja ocena książki 6/6

Czytając „Lalę” przypomina mi się wiersz Szymborskiej Muzeum.

Są talerze, ale nie ma apetytu.
Są obrączki, ale nie m wzajemności
od co najmniej trzystu lat.

Jest wachlarz - gdzie rumieńce?
Są miecze - gdzie gniew?
I lutnia ani brzęknie o szarej godzinie.

Z braku wieczności zgromadzono
dziesięć tysięcy starych rzeczy.
Omszały woźny drzemie słodko
zwiesiwszy wąsy nad gablotką.

Metale, glina, piórko ptasie
cichutko tryumfują w czasie.
Chichocze tylko szpilka po śmieszce z Egiptu.

Korona przeczekała głowę.
Przegrała dłoń do rękawicy.
Zwyciężył prawy but nad nogą.

Co do mnie, żyję, proszę wierzyć.
Mój wyścig z suknią nadal trwa.
A jaki ona upór ma!
A jak by ona chciała przeżyć